فهرست مقالات
-
دسترسی آزاد مقاله
1 - بررسی اوصاف و شخصيت پیامبر اعظم در متون منثور عرفانی فارسی
عفت نادری‌نژاد مصطفی گرجیيكي از مضامين اصلي در آثار ادبي جهان، به‌ويژه متون عرفاني و اخلاقي، تقرير احوال پيامبران الهي است كه غالباً حاصل تجربيات ناب و شهود عرفاني است. عرفان نيز که از يك منظر، نوعی نگاه هنری به مذهب است، اين زمينه را فراهم كرده تا گزاره ها و مؤلفه‌هاي ديني، از جمله: بحث نبوّت، چکیده کامليكي از مضامين اصلي در آثار ادبي جهان، به‌ويژه متون عرفاني و اخلاقي، تقرير احوال پيامبران الهي است كه غالباً حاصل تجربيات ناب و شهود عرفاني است. عرفان نيز که از يك منظر، نوعی نگاه هنری به مذهب است، اين زمينه را فراهم كرده تا گزاره ها و مؤلفه‌هاي ديني، از جمله: بحث نبوّت، با رويكرد زيباشناختي و هنري بازپرورده شود. در اين ميان متون عرفاني منثور فارسي به دلايل فرهنگي و زباني اين امكان را داشته و يافته است كه به بحث نبوت بويژه نبوّت پيامبر خاتم از زوايا و ابعاد مختلف بنگرد؛ متون منثوري كه به نسبت قالب ديگر يعني شعر، عميق تر و بيشتر به مسئله نبوّت و اقوال و احوال حضرت محمّد پرداخته است. عارفان در اين دسته از متون با نگاه موشکافانه سعی كرده اند از یکسو مضامین مختلف را با کلام الهی و احادیث نبوی همراه كنند و از دیگر سو، به گفتار و اقوال خويش اعتبار بيشتري ببخشند. نويسنده در اين مقاله سعي مي كند با توجه به فقدان اثر پژوهشي جامع به صورت مقايسه اي و تاريخي در حوزه جايگاه، وضع و حال پيامبر خاتم در مجموعه متون عرفاني منثور، پانزده متن از امّهات متون عرفاني را از سده آغازين تأليف متون عرفاني فارسي تا سده هشتم، انتخاب و اقوال، کردار و سلوك پیامبر اعظم را به صورت مقايسه‌اي مطالعه و نقطه اشتراک و افتراق آنها را در حوزه مورد نظر تبيين كند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
2 - بررسي شعر نظامي بر اساس نظريه ارتباطي ياكوبسن
زينب نوروزينظرية ارتباطي ياكوبسن بر شش اصل استوار است كه سه اصل اساسي و سه اصل فرعي دارد: (فرستنده، گيرنده، پيام، زمينه، رمز، تماس). اين نظريه شعر را از جنبه‌هاي بلاغي، دستور زبان، معنا و... تحليل مي‌كند. در اين مقاله، نظريه ياكوبسن دربارة شعر با بيان نمونه‌هايي از اشعار نظامي، تط چکیده کاملنظرية ارتباطي ياكوبسن بر شش اصل استوار است كه سه اصل اساسي و سه اصل فرعي دارد: (فرستنده، گيرنده، پيام، زمينه، رمز، تماس). اين نظريه شعر را از جنبه‌هاي بلاغي، دستور زبان، معنا و... تحليل مي‌كند. در اين مقاله، نظريه ياكوبسن دربارة شعر با بيان نمونه‌هايي از اشعار نظامي، تطبيق داده شده است. شعر نظامي از نظر علم بلاغي ارزش چشمگيري دارد، این پژوهش به توجه شاعر به اين اصول بلاغي و نيز نظر او دربارة ارتباط شاعر با مخاطب مي‌پردازد. به این طریق می‌توان دانست که این شاعر توانا به هنر خود و تأثيرگذاري آن بر خواننده چگونه می‌نگریسته است. این امر بدون توجه به صورت و معنای شعر و شيوة كاربرد آنها میسر نمی‌شود. در خمسه و ديوان نظامي، حضور مخاطب و توجه گوينده به وي مشهود است و بين گوينده و شنونده ارتباطي دو سويه برقرار است؛ يعني مخاطب نيز بر شاعر اثر مي‌گذارد. در بخش دوم مقاله به شش عنصر ارتباطي ياكوبسن پرداخته شده که كاركردي ويژه دارد و در شعر این شاعر به خوبی می‌توان این کارکردها (مخصوصاً کارکرد ادبی و هنری) را ديد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
3 - نقد خرد در شاهنامه
فریده وجدانیاین مقاله مي‌خواهد با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی نشان دهد که تعلق فردوسی به عصر طلایی تمدن ایرانی که خرد گرایی ویژگی ممتاز آن به شمار میآید، درخشش خرد در فرهنگ باستانی ایران که وی میراثدار آن است و جایگاه خرد در مذهب تشیع که مذهب مختار اوست، هیچ یک خاطر فرزانۀ طوس چکیده کاملاین مقاله مي‌خواهد با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی نشان دهد که تعلق فردوسی به عصر طلایی تمدن ایرانی که خرد گرایی ویژگی ممتاز آن به شمار میآید، درخشش خرد در فرهنگ باستانی ایران که وی میراثدار آن است و جایگاه خرد در مذهب تشیع که مذهب مختار اوست، هیچ یک خاطر فرزانۀ طوس را که خود نیز بنا بر استعداد شخصی حکیمی خردباور و خردپذیر است، از توجه به وجوه منفی و ناپسندیدۀ خرد منصرف نساخته است. از این‌رو به‌رغم باور غالب، شاهنامه تنها عرصۀ ستایش خرد نیست، بلکه از خردِ ناستوده و آسیبهای آن نیز سخنها دارد. یافته‌های مقالۀ حاضر، هم چنین ابهام موجود در خوانش و مفهوم بیتی از مقدمۀ شاهنامه را که عبارتست از: ازو شادمانی و زویت غمیست و زویت فزونی و هم زو کمیست مرتفع میسازد و نظر مخاطبان را به آسیب شناسی خرد از منظر فردوسی جلب کند. نگارنده با وجود جست و جو در حاصلِ تتبعات شاهنامه پژوهان، قرائت و معنی پیشنهادی مقالۀ حاضر برای بیت یادشده و نیز بحث «نقد خرد در شاهنامه» را فاقد پیشینه یافته است. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
4 - گزينش مخاطب درون‌متني شعر مشروطه (بر پاية نگرش‌هاي اجتماعي- سياسي)
محسن ذوالفقاري طاهره ميرهاشمييكي از ويژگي هاي ادبيات مشروطه، تغيير حيطة مخاطب است. مقاله حاضر بر آن است تا به اثبات اين نظريه بپردازد كه تغيير حيطة مخاطب در ادبيات مشروطه، تنها محدود به مخاطب برون متني نبوده، مخاطب درون متني را نيز شامل مي شود. پرسشي كه اين پژوهش مي كوشد به آن پاسخ دهد اين است: نگ چکیده کامليكي از ويژگي هاي ادبيات مشروطه، تغيير حيطة مخاطب است. مقاله حاضر بر آن است تا به اثبات اين نظريه بپردازد كه تغيير حيطة مخاطب در ادبيات مشروطه، تنها محدود به مخاطب برون متني نبوده، مخاطب درون متني را نيز شامل مي شود. پرسشي كه اين پژوهش مي كوشد به آن پاسخ دهد اين است: نگرش هاي جديد اجتماعي- سياسي در روزگار مشروطه چه نقشي در گزينش مخاطب درون‌متني و شيوة خطاب داشته است؟ به منظور دستيابي به پاسخ، نگرش هاي نوين اجتماعي- سياسي عصر مشروطه در هفت بررسي شده و در هر بخش تأثير محورهاي ياد شده بر گزينش مخاطب درون متني در ديوان چند شاعر برجستة دورة مشروطه، تحليل شده است. حاصل پژوهش بيانگر آن است كه در بحبوحة انقلاب مشروطه، تحولات اجتماعي- سياسي، منجر به ظهور مخاطبان جديدي در عرصة شعر شد و شيوة رويارويي با بعضي مخاطبان را تغيير داد؛ اما ناكام‌ماندن اين انقلاب و بازگشت دوباره به حكومت فردي (ديكتاتوري رضاخان) باعث گرايش شاعران به سوي مخاطبان شناخته شدة ادبيات كلاسيك گرديد. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
5 - واژه‌گزینی‌های شعری قیصر امین‌پور از منظر تحلیل گفتمان انتقادی
پریسا صالحیهنرمندان به شیوه‌های مختلف، نگرش‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در آثار خود عرضه می‌کنند. قیصرامین‌پور از شاعران فصل آغازین انقلاب است. او ملتزم به ایدئولوژی و ارزش‌های دینی است و اعتقاد راسخی به اصول انقلاب و آرمان‌های جمعی دارد، تا جایی که گویی در درون یک گفتمان خاص و چکیده کاملهنرمندان به شیوه‌های مختلف، نگرش‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را در آثار خود عرضه می‌کنند. قیصرامین‌پور از شاعران فصل آغازین انقلاب است. او ملتزم به ایدئولوژی و ارزش‌های دینی است و اعتقاد راسخی به اصول انقلاب و آرمان‌های جمعی دارد، تا جایی که گویی در درون یک گفتمان خاص و عمیق ایدئولوژیک به آفرینش شعر دست می‌زند. این تعامل و ارتباط بین شعر قیصر امین‌پور با تغییرات و تحول سیاسی- اجتماعی زمانه‌اش ما را وارد قلمرو تحلیل گفتمان می‌کند. از آنجا که کلمات، آیينة معنا هستند و نقش واژگان و گزینش آنها در فرایند تحلیل گفتمان مهم و اساسی است، در این پژوهش موضوع واژه‌گزینی در اشعار قیصر امین‌پور از دیدگاه تحلیل انتقادی گفتمان بررسی شده است. در این مقاله پس از مطالعه آثار شعری قیصر امین‌پور از دیدگاه تحولات تاریخی، سیاسی و اجتماعی زمانه، واژگان اشعار او را در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین بررسی شده و با استفاده از تحلیل انتقادی گفتمان، لایه‌های زیرین معانی واژگان آشكار مي‌شود تا از این طریق به نگرش ایدئولوژیک شاعر نزدیک شویم. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
6 - بررسی کاربرد لاله از قلمرو قاموسی تا گسترة نمادین
محرم رضایتی‌‌کيشه‌‌خاله فیروز فاضلی اسماعیل نقدینماد، نشانه‌ای است که هم ارجاع به خود دارد و هم مفاهیمی فراتر از وجود عینی خود است. با نگاهی دقیق به نمادها، در می‌یابیم که ثبت نمادها در فرهنگنامه‌های موجود، معنای لغوی آنها را درپی داشته است و نزد اکثر فرهنگ‌نویسان، نوزایی مفهومی نمادها در عرصة هنری شعر مغفول مانده چکیده کاملنماد، نشانه‌ای است که هم ارجاع به خود دارد و هم مفاهیمی فراتر از وجود عینی خود است. با نگاهی دقیق به نمادها، در می‌یابیم که ثبت نمادها در فرهنگنامه‌های موجود، معنای لغوی آنها را درپی داشته است و نزد اکثر فرهنگ‌نویسان، نوزایی مفهومی نمادها در عرصة هنری شعر مغفول مانده است. هدف اصلی مقالة زیر نشان دادن تقابل بین معنای نمادها در فرهنگنامه‌ها با نوزایی هنری آنها در اشعار دوره‌های مختلف سبکی است. در این مقاله، ضمن معرّفی نمادها و بیان تاریخچة نمادهای گیاهی در دو فرهنگ شرق و غرب از دیدگاه فلاسفه، روان‌شناسان و اسطوره‌گرایان، نخست به تبیین اهمیت معانی و کاربرد نمادین واژه‌‌ها، سپس به طور اختصاصی به معانی لاله و توسیع هنری آن براساس اشعار منوچهری، سعدی، صائب و سپهری به عنوان نمایندگان شعری سبک‌های خراسانی، عراقی، هندی و نونیمایی پرداخته‌‌‌ایم تا سیر تحول و تکامل معنای آن از قالب قاموسی و محدود، به کاربرد گسترده و نمادین به طور جامع آشکار گردد و از طرفی، ظرفیت‌ها و امکانات زبان هنری و ادبی در خلق و گسترش معنای واژه‌‌ها با نقل شواهدی، بیش از بیش مشخص و برجسته شود. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
7 - ردپای ایدئولوژی در آثار اولیه محمود دولت‌آبادی
قدرت الله طاهریمحمود دولت‌آبادی یکی از داستان‌نویسان بزرگ ایران است. او با تلاش و جدیت در امر خلاقیت ادبی توانسته است خود را در جامعه ادبی ایران و تا حدی جهان تثبیت کند. دولت‌آبادی مانند هر نویسنده بزرگ دیگر مراحل رشد و تکامل هنری خود را گام به گام پیموده و از پیچ و خم‌های دراز دامنی چکیده کاملمحمود دولت‌آبادی یکی از داستان‌نویسان بزرگ ایران است. او با تلاش و جدیت در امر خلاقیت ادبی توانسته است خود را در جامعه ادبی ایران و تا حدی جهان تثبیت کند. دولت‌آبادی مانند هر نویسنده بزرگ دیگر مراحل رشد و تکامل هنری خود را گام به گام پیموده و از پیچ و خم‌های دراز دامنی گذشته است. تحت تأثیر گفتمان‌های متعدد و مدام نوشونده تاریخ معاصر ایران قرار گرفته و آثارش را در واکنش و پاسخ به این گفتمان‌ها خلق کرده است. در این پژوهش، داستان‌های بلند او را که به یک اعتبار میان داستان کوتاه و رمان معلق مانده‌اند، از نگاه تأثیر مستقیم و غیر مستقیم ایدئولوژی و گفتمان‌های رایج در دهه‌های چهل و پنجاه هجری بررسی کرده‌ایم. این آثار به لحاظ زیباشناختی دارای ضعف‌هایی است، اما نویدبخش نویسنده‌ای بزرگ هستند که با نگارش کلیدر، جای خالی سلوچ و روزگار سپری شده مردم سالخورده به حقیقت می‌پیوندد. اما از نظر درونمایه و پرداخت شخصیت‌های داستانی، دولت‌آبادی شاید بدون آنکه خود اشرافی بر این امر داشته باشد، در دامنه اثرگذاري ایدئولوژی و گفتمان‌های روزگار خود قرار می‌گیرد و مضامینی را به دنیای داستان‌هایش وارد می‌کند که با محیط فرهنگی خود چندان سنخیتی ندارند و آدم‌های او نیز ریشه‌های خود را از سرزمین فرهنگ بومی کنده‌اند و غرب پروردگانی هستند که تنها زبان و لباس بومی بر تن کرده‌اند. پرونده مقاله -
دسترسی آزاد مقاله
8 - الگوی بررسی زبان حماسی
اصغر شهبازی مهدی ملکثابتیکی از موضوعات نقد جدید، بررسی زبان در آثار ادبی است. الگوی بررسی زبان حماسی، چگونگی زبان شعر حماسی را در سطوح گوناگونِ آوایی و موسیقایی، واژگانی و نحوی، بلاغی و ادبی، محتوایی و درون‌مایه‌ای بررسی مي‌كند تا چگونگی تجلّی نوع ادبی حماسه در زبان را کشف و توصیف کند. به همین چکیده کاملیکی از موضوعات نقد جدید، بررسی زبان در آثار ادبی است. الگوی بررسی زبان حماسی، چگونگی زبان شعر حماسی را در سطوح گوناگونِ آوایی و موسیقایی، واژگانی و نحوی، بلاغی و ادبی، محتوایی و درون‌مایه‌ای بررسی مي‌كند تا چگونگی تجلّی نوع ادبی حماسه در زبان را کشف و توصیف کند. به همین منظور نگارنده در این مقاله، با استفاده از نظریات نقد جدید، به‌ویژه صورت‌گرایی و بر اساس زبان حماسی معیار (شاهنامة فردوسی) یک الگو برای بررسی زبان حماسی در سطوح گوناگون، طراحی نموده است و در هر سطح، شاخص‌های لازم را تبیین کرده و سپس چگونگی ظهور آن شاخص‌ها در زبان حماسی را، با بيان شواهدی از متون حماسی، به‌ویژه شاهنامة فردوسی نشان داده است تا بر اساس آن بتوان اولاً به ویژگی‌های زبان حماسی دست یافت و ثانیاً این شاخص‌ها را در متون حماسی منظوم آزمود و به میزان موفقیّت یا عدم موفقیّت شاعران حماسه‌سرای پس از فردوسی، در به‌کارگیری زبان حماسی پی برد. بر اساس همین الگو و در این مقاله مشخص شده است که مثلاً باذل مشهدی، به عنوان یکی از مقلدان زبان حماسی معیار، در استفاده از زبان حماسی موفقیّت چشمگیری کسب نکرده است و در برخی از وجوه زبان حماسی از جمله انواع موسیقی شعر حماسی، ترکیب سازی، جزالت شعر حماسی و تصویرسازی دچار ضعف و کاستی است. پرونده مقاله