رستاخیز معنا در غزل «عُرفی شیرازی» بر پایة هنجارگریزی معنایی «لیچ»
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
مجید خسروی
1
(دانشگاه رازی کرمانشاه)
خلیل بیگ‌زاده
2
(دانشگاه رازی کرمانشاه )
محمد ایرانی
3
(دانشگاه رازی کرمانشاه)
غلامرضا سالمیان
4
(دانشگاه رازی کرمانشاه)
کلید واژه: سبک هندی عُرفی شیرازی جفری لیچ هنجارگریزی معنایی تصویرهای بلاغی,
چکیده مقاله :
فراهنجاری یا هنجارگریزی از وجوه «رستاخیز واژگان» بر مبنای زبان شناسی و از نظریّه های نقد ادبی جدید است که در چارچوب مکتب فرمالیسم روسی بیان شده است. عُرفی شیرازی، سرایندة سبک هندی، زبان غزل آغازین این سبک را فراتر از نُرم زمان پدید آورده و گاه سبکی فردی و نُرمی تازه در زبان غزل آفریده است. بنابراین واژگان، رستاخیزی پُرنوسان در تصویرسازی و معناآفرینی غزل آغازین سبک هندی دارند و عُرفی شیرازی به عنوان یکی از غزل سرایان آغازین سبک هندی، پدیده ها را در پهنۀ تخیّل به گونه ای دیگرگون آفریده و ذهن مخاطب را در رویارویی با فراز و فرودهای تصویری غزل به چالش کشیده است. این پژوهش با هدف تبیین شگردهای نوین تصویرسازی و معناپردازی در غزل عُرفی شیرازی با رویکردی توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر هنجارگریزی معنایی «لیچ» انجام شده و نشان داده است که عُرفی شیرازی، شگردهای هنجارگریزی معنایی را با تصویرهای بلاغی و معناساز در غزل آفریده است. بر این اساس تبیین هنجارگریزی معنایی بر گسترۀ تصویرپردازی عرفی در غزل و تبیین چگونگی کاربرد واژگان در ساختار تصویرهای تازه، دستاورد اصلی پژوهش است.
The anomalies or deviation is one of the aspects of "resurrection of vocabulary" based on linguistics and it is one of the new literary criticism theories proposed within the framework of the Russian school of formalism. Orfi Shirazi, the Indian style poet, has created the Ghazal language of this style beyond the norm of his time and he has been sometimes created an individual style and new norm in the language of the Ghazal.Therefore, the words have a variable resurrection in the imagery and semantic creation of the early Indian lyric style and Orfi Shirazi, as one of the early lyricists of Indian style, has created phenomena in a wide variety of ways in the imagination and he has challenged the mind of the audience in confronting the ups and downs of the Ghazal's image. This research was conducted with the aim of explaining the new techniques of imagination and semantics in Orfi Shirazi Ghazal with a descriptive-analytical approach and relying on the semantic deviation of "Leech"and has shown he has created techniques of semantic deviation with rhetorical and meaningful images in Ghazal. Accordingly, explanation of the semantic deviation on the imagination of Orfi in the Ghazal and the explanation of how words are used in the structure of new images, is the main achievement of the research.
انوشه، حسن (1376) فرهنگ‌نامۀ ادب فارسی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بهمنی، یدالله و مهران شادی (1390) «صورخیال و صنایع ادبی در غزلیّات عرفی شیرازی»، مجلّۀ مطالعات زبانی و بلاغی، دورۀ 2، شمارۀ 4، صص 9-34.
پیروز، غلامرضا و دیگران (1391) «هنجارگریزی در اشعار هوشنگ ایرانی»، مجلّۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال چهارم، شمارۀ 4، پیاپی 14، صص 1-22.
تاجبخش، اسماعیل و اورنگ ایزدی (1394) «بررسی جایگاه زبان در سبک غزلیّات عرفی شیرازی»، مطالعات زبانی- بلاغی، سال ششم، شمارۀ 12، صص 33-54.
حسن¬پور آلاشتی، حسین (1384) طرز تازه (سبک¬شناسی غزل هندی)، تهران، سخن.
-------------------- (1378) «عُرفی، مخترع طرز تازه»، کتاب ماه ادبیّات و فلسفه، شمارۀ 27، صص 34-39.
حسن¬لی، کاووس (1391) گونه¬های نوآوری در شعر معاصر ایران، چاپ سوّم، تهران، ثالث.
دزفولیان راد، کاظم و دیگران (1389) «نگاهی جامعه¬شناختی به انسجام¬گریزی غزل سبک هندی»، مجلّۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی، دورۀ 2، شمارۀ 3، صص 55-78.
رضایی، محمّد و آرزو نقی¬زاده (1394) «فراهنجاری در شعر سبک هندی»، مجلّۀ مطالعات زبانی– بلاغی، سال ششم، شمارۀ 11، صص 69-94.
سلیمی، علی و رضا کیانی (1390) «معناآفرینی در شعر با استفاده از هنجارگریزی¬های زبانی»، پژوهشنامۀ نقد ادب عربی، شمارۀ 2، صص 55-76.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1366) شاعر آینه¬ها (بررسی شعر بیدل و سبک هندی)، تهران، آگاه.
--------------------- (1368) موسیقی شعر، تهران، آگاه.
--------------------- (1378) صور خیال در شعر فارسی، چاپ هفتم، تهران، آگاه.
صادقیان، محمّد (1375) «گفتاری در شعر و ویژگی¬های آن»، مجلّۀ علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، دورۀ یازدهم، شمارۀ اوّل و دوّم، صص 87-106.
صفوي، كورش (1380الف) از زبان‌شناسي به ادبيّات، 2 جلد، تهران، چشمه.
------------ (1380ب) گفتارهایی در زبان‌شناسی، تهران، هرمس.
طاووسی، سهراب (1391) آیین صورتگری: تأمّلی در فرمالیسم و کاربرد آن در شعر معاصر ایران، تهران، ققنوس.
عرفی شیرازی، جمال¬الدّین سیدی (1378) کلیات اشعار، به کوشش و تصحیح محمّدولی الحق انصاری، جلد 1، تهران، دانشگاه تهران.
علوی¬مقدّم، مهیار (1377) نظریّه¬های نقد ادبی معاصر، تهران، سمت.
غلامرضایی، محمّد (1391) سبک‌شناسی شعر پارسی از رودکی تا شاملو، تهران، جامی.
غلامی بیدک، محمّدمهدی و گردآفرین محمّدی (1391) «نگاهی به سبک¬شناسی غزلیّات عرفی شیرازی و تازگی¬های آن»، مجلّۀ سبک¬شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دورۀ 5، شمارۀ 1، صص 13-28.
فتوحی، محمود (1383) «عاطفه، نگرش، تصویر»، مجلّۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، سال اول، شمارۀ 1 و 2، صص 93-112.
------------ (1391) سبک‌شناسی: نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها، تهران، سخن.
فروزانفر، بدیع¬الزمان (1337) سخن و سخنوران، چاپ دوّم، تهران، خوارزمی.
کیانی، رضا (1392) نقد تطبیقی هنجارگریزی معنایی در شعر معاصر ایران و عراق بر مبنای الگوی لیچ، پایان‌نامۀ دکتری، استاد راهنما: سلیمی، دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه رازی کرمانشاه.
کیانی، رضا و دیگران (1395) «هنجارگریزی معنایی در گسترۀ تصویرپردازی¬های شاعرانه در شعر معاصر ایران و عراق»، فصلنامۀ ادبیّات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، پیاپی 14 (پاییز و زمستان)، صص 66-87.
محسنی، مرتضی و مهدی صراحتی جویباری (1390) «گونه¬هایی از هنجارگریزی نحوی در شعر ناصرخسرو»، مجلۀ بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال سوم، شمارۀ 1، پیاپی 7، صص 179-207.
مدرّسی، فاطمه و الناز ملکی (1387) «متناقض‌نمایی در شعر فروغ فرخ‌زاد»، فصلنامۀ علمی- ترویجی ادبیّات فارسی، سال چهارم، شمارۀ 11، صص 1-17.
واعظ، بتول و نیّره صدری (1391) «خاستگاه متناقض‌نمایی در سبک‌شناسی»، فصلنامۀ متن-پژوهی ادبی، شمارۀ 52، صص 132-160.
وحیدیان کامیار، تقی (1379) بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران، دوستان.
یارشاطر، احسان (1355) شعر فارسی در عهد شاهرخ یا آغاز انحطاط شعر فارسی، تهران، دانشگاه تهران.
Leech, Geoffrey. N. (1969) Alinguistic Guide to English Poetry. London. (3rd ed. 1973).