نقد روانشناسانة رمان «بانوگوزن» براساس مفهوم فانتزی روانی
محورهای موضوعی : مطالعات میان‌رشته‌ای ادبیات
1 - دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران
کلید واژه: نقد روانشناسانه, فانتزی روانی, خشم, رمان «بانوگوزن», مریم حسینیان.,
چکیده مقاله :
زیگموند فروید به‌عنوان اولین روانشناس مطرح‌کنندة ایدة ناخودآگاه به‌مثابه مخزنی برای ذخیرة افکار، امیال، آرزوها و احساسات فروخورده، در تأملات خود از فرایندی روانی با عنوان «فانتزی» یاد می‌کند که وظیفة اصلی آن کنترل اضطراب‌ها و تعارض‌های درونی افراد است. فانتزی‌هایی که خاستگاه آنها همان امیال و آرزوهای ذخیره‌شده در ناخودآگاه است و کارکرد اصلیشان نیز انکار واقعیت‌های بیرونی و فراهم‌آوردن شرایطی انتزاعی برای ارضای ذهنی این امیال و آرزوها. برخی از این فانتزی‌پردازی‌ها به‌شکل ناآگاه‌اند و برخی نیز حالتی آگاهانه دارند. یعنی فردی که در واقعیت از برآورده‌کردن خواسته‌هایش عاجز می‌ماند، در عالم رؤیا شرایطی را برای احساس کاذب ارضای امیالش مهیا می‌سازد؛ همان ترفندی که «طاطا»، شخصیت اصلی رمان «بانوگوزن»، برای خالی‌کردن خشم خود از آن بهره می‌جوید. رمان «بانوگوزن» اثر مریم حسینیان ازجمله آثار داستانی معاصر است که پس از انتشار مورد توجه طیف متنوعی از خوانندگان و منتقدان قرار گرفت؛ رمانی که محور اصلی آن فانتزی‌پردازی‌های ذهنی شخصیت اصلی در ذهن و البته تأثیرات این نوع فانتزی‌پردازی در زندگی واقعی او و اطرافیان است. توفیق رمان یادشده در میان مخاطبان و همچنین نگاه ویژة نویسنده به مفهوم فانتزی روانی در طراحی روایت، سبب شد تا در این مقاله که به‌شکل تحلیلی- توصیفی نوشته شده است، سرگذشت شخصیت اصلی، خاستگاه‌های گرایش به فانتزی و ویژگی‌های این فانتزی‌پردازی و نسبت آن با خشم درونی این شخصیت بررسی و تحلیل شود. نتایج نشان می‌دهد که خشم منبعث از گذشتة پرمسئلة «طاطا» در کنار خشمگینی از شرایط بارداری ناخواسته، باعث می‌شود که او با استفاده از ظرفیت‌های نمادین گوزن همچون خشم، غیرت، چالاکی، بی‌رحمی و نرینگی، به تسویه‌حساب با مقصران شرایط زندگی‌اش بپردازد؛ خشمی مخرّب که درنهایت آثار منفی‌اش متوجه خود «طاطا» نیز می‌شود.
As the first psychologist to propose the idea of the unconscious, Sigmund Freud mentions a process called "fantasy" whose function is to resolve or moderate internal conflicts. Phantasies whose origin is the desires stored in the unconscious and their main function is to provide abstract conditions for the mental satisfaction of these desires and wishes. That is, a person who is unable to fulfill his desires in reality creates conditions to satisfy his desires during dreaming. The same trick that Tata, the main character of the novel "BanouGavazn(Mrs. Deer)" uses to vent her anger. The novel "Banou Gavazn (Mrs. Deer)" is one of the contemporary fiction works that attracted the attention of readers and critics after its publication. A narrative whose main axis is the fantasy of the main character in the mind and the effects of this type of fantasy in real life. Considering the success of this novel among the audience as well as the author's special view on the concept of psychological fantasy in the design of the narrative, in this article, through the analytical-descriptive method, an attempt will be made to investigate the origins of the tendency towards fantasy in the main character and the characteristics of this fantasy. The results show that the anger resulting from Tata's troubled past, along with the anger from the conditions of unwanted pregnancy, causes her to settle accounts with the culprits of her life conditions by using the symbolic characteristics of the deer such as anger, agility, cruelty and masculinity. A destructive anger that ultimately has negative effects on "Tata" herself.
آرنتز، آرنولد و هنی فن خندرن (1394) طرحواره‌درمانی برای اختلال شخصیت مرزی، ترجمة حسین زیرک، تهران، ارجمند.
ابراهیمی لامع، ابراهیم (1391) «کارکرد داستان‌های فانتزی در ادبیات کودکان»، کتاب ماه کودک و نوجوان، سال 16، شمارة 9، صص 53-58.
احمدوند، محمدعلی (1391) روانشناسی کودک و نوجوان، تهران، دانشگاه پیام نور.
اسمیت، ژوئل (1389) فرهنگ اساطیر یونان و رُم، تهران، فرهنگ معاصر.
پاینده، حسین (1397) نظریه و نقد ادبی (درسنامه‌ای میان‌رشته‌ای)، تهران، سمت.
تقوی فردود، زهرا (1395) «ظهور تصویر و تجلی آن بر زبان در رؤیای فرویدی و رؤیاپردازی باشلاری»، نقد زبان و ادبیات خارجی، شمارة 16، صص 71-83.
جمالی، عاطفه و فرامرز خجسته (1393) «بررسی کارکرد فانتزی در کلیشه‌زدایی؛ با تحلیل داستان‌های برگزیدة کودک و نوجوان پس‌از انقلاب اسلامی»، مطالعات ادبیات کودک، پیاپی 9، صص 1-26.
چلداوی، رحیم و همکاران (1398) «اثربخشی مشاورة گروهی کنترل خشم با رویکرد مذهبی بر کاهش پرخاشگری دانش‌آموزان پسر دورة پیش‌دانشگاهی»، روانشناسی اجتماعی، شمارة 52، صص 111-121.
حسینیان، مریم (1399) بانوگوزن، تهران، چشمه.
ژیژک، اسلاوی (1397) کژ نگریستن، ترجمة مازیار اسلامی و صالح نجفی، تهران، نشرنی.
سیگال، جولیا (1400) فانتزی، ترجمة ابراهیم رنجبر، تهران، نگاه.
شواليه، ژان و آلن گربران (1384) فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضايلي، تهران، جيحون.
عباسی، سکینه و معصومه میرابوطالبی (1398) «کارکرد سفر در داستان‌های فانتاستیک ایرانی براساس رمان کنسرو غول»، مطالعات ادبیات کودک، پیاپی 19، صص 79-100.
فروید، زیگموند (1396) تفسیر خواب، ترجمة احسان لامع و زهره روزبهانی، تهران، نامک.
کریسپ، تونی (1396) فرهنگنامة خواب و رؤیا به روش یونگ، ترجمة امیرحسین میرزاییان، تهران، آیندة درخشان.
کیان‌پور، مسعود (1392) مقدمة کتاب داغ ننگ چاره‌اندیشی برای هویّت ضایع‌شده، تهران، مرکز.
لیر، جاناتان (1402) فروید، ترجمة علیرضا طهماسب و مجتبی جعفری، تهران، فرهنگ نشر نو.
نیکویی، علیرضا و شراره باباشکوری (1392) «بازخوانی قصه‌های کودکان بر مبنای مؤلفه‌های طرحواره در رویکردِ شناختی»، مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، سال 4، شمارة 2، صص 149-174.
همیلتون، ادیت (1376) سیری در اساطیر یونان و روم، ترجمة عبدالحسین شریفیان، تهران، اساطیر.
هومر، شون (1396) ژاک لاکان، ترجمة محمدعلی ابراهیمی و محمدابراهیم طاهایی، تهران، ققنوس.
یانگ، جفری و جانت اس کلوسکو (1396) زندگی خود را دوباره بیافرینید، ترجمة ساره حسینی عطار، تهران، شمشاد.
Freud, S. (1908) Hysterical phantasies and their relation to bisexuality. In the standard edition of the psychological Works of Sigmund Freud. Hogarth.
spillius, E. B. (2001) Freud and klein on the concept of phantasy. International journal of psychoanalyisis, No 82, Pp 361-373.