بررسی ویژگی‌های سبکی و بلاغی قصّه عامیانه «مَدهُمالت» براساس نسخه‌ای ناشناخته
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانطاهره موسوی 1 * , زیبا قلاوندی 2
1 - سلمان فارسی کازرون
2 - دانشگاه سلمان فارسی کازرون
کلید واژه: منوهر و مدهمالت, قصّه عاشقانه, ادبیات شبه قاره, سبک‌شناسی, نسخۀ خطی.,
چکیده مقاله :
پاره مهمی از ادبیات شفاهی به قصّه های عامیانه اختصاص یافته است. نسخۀ یگانه «قصّۀ مَدهُمالت» ذیل شماره 803 در مجموعۀ نسخ خطی ایندیاآفیس لندن نگهداری می شود. با توجه به قرائن درون متنی و سبک شناسی نسخه، این قصّه در عصر صفوی و در دربار گورکانیان نگاشته شده است. این قصّۀ دلکش -که نمونۀ زیبای نثر پارسی شبه قاره است- سرنوشت مَنوهر، شاهزاده شهر کنکر، را روایت می کند که با وساطت پریان، عاشق مَدهُمالت، شاه دخت شهر مهارس، می شود و سرانجام پس از دشواری های بسیار، به وصال وی دست می یابد. قصّۀ مدهمالت در عین حال که یک رمانس عامیانه است، اما نثر آن از صنایع و ظرایف بلاغی آکنده است. پژوهش حاضر با تکیه بر شیوۀ توصیفی- تحلیلی به بررسی این نسخه پرداخته تا ویژگی های زبانی و فکری، و ظرافت های سبکی، ادبی و بلاغی آن را تبیین و تحلیل کند. نثر موسیقایی قصّه به همراه کاربرد صنایع لطیف ادبی، موجی از جذابیت های زبانی را در سراسر این اثر جاری ساخته است. فضای فکری و فرهنگی سرزمین هند و نیز عناصر بومی و اقلیمی این سرزمین در قصّه آشکارا بازتاب یافته است. از رهگذر این پژوهش، و در خلال معرفی یک نسخه منحصربه‌فرد، نقش کلیدی زبان و ادب پارسی در شبه-قاره در دورۀ تیموری و صفوی جلوه و بروز بیشتری می یابد.
An Important part of oral literature is devoted to folk tales. The only copy of "The Story of Madhumalat" under number 803 is kept in the manuscript collection of India Office, London. According to the in-text evidence and stylistics of the version, this story was written in the Safavieh era and in the Gurkanian court.This charming story - which is a beautiful example of sub-continental Persian prose - narrates the fate of Manohar, the prince of Kankar city, who falls in love with Madhumalat, the prince of Mahars city. He through the mediation of fairies, and also, alot of hardships, finally marry Madhumalat. Although Madhumalt's story is a folk romance, its prose is full of rhetorical subtleties.The present research, using the descriptive-analytical method, has surveyed this manuscript to explain and analyze its stylistic, literary and rhetorical features.The musical prose of the story along with the use of delicate literary techniques have added to the linguistic charms of this work. The intellectual and cultural atmosphere of the land of India as well as the indigenous and climatic elements of this land are clearly reflected in this story.Through this research, and during the introduction of this unique manuscript, the key role of the Persian language and literature in the Indian subcontinent during the Timurid and Safavid periods becomes more apparent.
اصغری¬هاشمی، محمدجواد (1388) شیوه¬نامه تصحیح متون، قم، دلیل ما.
افشار، ایرج (1384) «مسائل نقل و تصحیح متن¬های فارسی و مشکل حفظ اصالت نسخه خطی»، نامه بهارستان، سال6، شماره11 و 12، صص 179-188.
اته، هرمان (2536) تاریخ ادبیات فارسی، ترجمه رضازاده شفق، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
الیاده، میرچا (1368) «ادبیات شفاهی»، ترجمه جلال ستاری، مجله نمایش، دوره جدید، شماره۲۰، صص 9- 17.
بتلهایم، برونو (۱۳۹۵) افسون افسانه¬ها، ترجمه اختر شریعت¬زاده، چاپ چهارم، تهران، هرمس.
بهار، محمدتقی (1391) سبک شناسی، چاپ چهارم، تهران، امیرکبیر.
بَری، پیتر (1390) سبک‌شناسی در زبان‌شناسی و نقد ادبی.
ترجمۀ مریم خوزان و حسین پاینده.
تهران، نشرنی.
بيروني، ابوریحان (1358) التفهيم لاوائل صناعه التنجيم، تعلیقات و مقدمه جلال¬الدين همايي، تهران، انجمن آثار ملّي.
پورنامداریان، تقی (1386) رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی (تحلیلی از داستان‌های عرفانی و فلسفی ابن سینا و سهروردی)، ویراست سوم، چاپ ششم، تهران، علمی فرهنگی.
پیری، موسی و تقی وحیدیان کامیار (1391) «بررسی انجام در داستان‌های خسرو و شیرین، گل و نوروز و جمشید و خورشید»، پژوهشنامه ادب غنایی، سال10، شماره 19، صص 9-30.
جرجانی، عبدالقاهر (1361) اسرار البلاغه، ترجمه جلیل تجلیل، تهران، دانشگاه تهران.
جعفری قنواتی، محمد (1394) درآمدی بر فولکلور ایران، تهران، جامی.
دهخدا، علی¬اکبر (1363) امثال و حکم، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
ذوالفقاری، حسن (1394) یکصد منظومه عاشقانه فارسی، چاپ دوم تهران، چشمه.
رادویانی، محمدبن عمر (1362) ترجمان البلاغه، به تصحیح و اهتمام پرفسور احمد آتش، چاپ دوم، تهران، اساطیر.
رازی، شمس¬الدین محمد بن قیس (1360) المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح علامه قزوینی، چاپ سوم، تهران، زوار.
رستمی، رقیه و مریم محمودی (1398) «معرفی منظومه منوهر و دمالت اثر ظهیر کرمانی»، فصلنامه مطالعات شبه¬قاره، سال11، شماره37، صص 45-60.
رینگرن، هلمر (۱۳۸۸) تقدیرباوری در منظومه¬های حماسی (شاهنامه و ویس ¬و¬ رامین) ترجمه ابوالفضل خطیبی، تهران، هرمس.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1375) از گذشته ادبی ایران، تهران، الهدی.
سعدی، مصلح¬الدین (1376) گلستان، به¬کوشش خلیل خطیب¬رهبر، چاپ یازدهم، تهران، صفیعلیشاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1370) صور خیال در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران، آگاه.
شمیسا، سیروس (1379) بیان، چاپ هشتم، تهران، فردوس، چاپخانه رامین.
------------- (1387) سبک¬شناسی نثر، چاپ دوازدهم، تهران، میترا.
صادقی، الهام و ذبیح الله فتحی¬فتح و مهدی فاموری (1390) «بررسی سبکی رساله عشقیه»، فصلنامه سبک¬شناسی نظم و نثر فارسی، سال4، شماره4، صص 189-208.
صدیقی، طاهره (1377) داستان¬سرایی فارسی در شبه قاره در دوره تیموریان، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، اسلام آباد.
صفا، ذبیح¬الله (1369) تاریخ ادبیات در ایران، چاپ دهم، تهران، فردوس.
غلامرضایی، محمد (1382) روش تحقیق و شناخت مراجع ادبی، چاپ دوم، تهران، جامی.
فتوحی، محمود (1385) بلاغت تصویر، تهران، سخن.
------------ (1391) سبک شناسی (نظریه¬ها، رویکردها، روش¬ها)، تهران، سخن.
کزازی، میر جلال¬الدین (1385) زیبایی شناسی سخن پارسی (بدیع)، تهران، مرکز.
متینی، جلال (1347) «تحول رسم¬الخط فارسی از قرن ششم تا قرن سیزدهم هجری»، مجله دانشکده ادبیات مشهد، سال4، شماره3، صص 134-162.
مدهمالت (بی¬تا) نسخه خطی، شماره 803، لندن، مجموعه نسخ خطی ایندیا آفیس.
منزوی، احمد (1374) فهرست¬واره نسخه‌های کتاب¬های فارسی.
تهران، مرکز دایره¬المعارف بزرگ اسلامی.
میرصادقی، جمال (1394) ادبیات داستانی، چاپ هفتم، تهران، سخن.
مینوی خرد (1354) ترجمه احمد تفضلی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
ناتل خانلری، پرویز (1365) تاریخ زبان فارسی، تهران، نشرنو.
وحیدیان کامیار، تقی (1384) بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی، تهران، سمت.
هاوکس، ترنس (1377) استعاره، ترجمه فرزانه طاهری، تهران، مرکز.
همایی، جلال الدین (1364) فنون بلاغت و صناعات ادبی، جلد 1و2، تهران، توس.
هینلز، جان¬راسل (1393) شناخت اساطیر ایران، ترجمه محمد حسین باجلان فرخی، چاپ چهارم، تهران، اساطیر.
یان¬ریپکا و دیگران (1385) تاریخ ادبیات ایران» از دوران باستان تا قاجاریه»، مترجم، عیسی شهابی، چاپ سوم، تهران، علمی فرهنگی.
Ethe, H (1903) Catalogue of Persian manuscripts in the library for the India Office, Vol 1, Oxford; Printed for the India Office.