الگوی تاریخ معرفت و معاد معنا در اندیشه «شهاب‌الدين یحیی سهروردی»
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانزهرا ماحوزی 1 * , حسینعلی قبادی 2 , احمد پاکتچی 3 , مریم حسینی 4
1 - دانشگاه تربیت مدرس
2 - دانشگاه تربیت مدرس
3 - دانشگاه امام صادق
4 - دانشگاه الزهرا
کلید واژه: سهروردی حکمت اشراق تاریخ معرفت الگوی تاریخی حکیم الهی,
چکیده مقاله :
سهروردی در حکمت اشراق، الگویی از تاریخ معرفت را پی می‌گیرد که پیش از او در متون صوفیه صورت بندی شده است. این نقشه تاریخی که مبتنی بر حدیثی منسوب به پیامبر اسلام(ص) است، آینده معرفت باطنی اسلام را پس از پیامبر(ص) پیشگویی می‌کند و برای سرنوشت معرفت الهی در زمین، سه مرحله تعیین می‌کند: دوران علم حضوری، دوران امانت معنا در کلمه و دوران تبدیل استعاره به رمز. سهروردی به این نقشه تاریخی بازمی‌گردد و با تعریفی که از حکیم الهی و نقش وی در تأویل رموز عارفان عرضه می‌کند، تکمله‌ای را برای تاریخ معرفت رقم می‌زند. مرحله چهارمی که سهروردی بر این الگوی تاریخی می‌افزاید، مرحله معاد معنا به حقیقت آن است و تعریف آن تنها با رجوع به کلیّت نظام حکمی سهروردی ممکن می‌شود. مقاله حاضر می‌کوشد تا این الگوی تاریخی را از متون صوفیه استخراج کند سپس به تبیین نقش سهروردی در تکمیل آن بپردازد.
The history of knowledge that is considered by Sohrewardi in Hikmat-Al-Ishraq follows a pattern that has been formulated before him in the Sufi texts. This historical pattern which is based on a hadith attributed to the Prophet (peace be upon him) foretells the future of esoteric knowledge of Islam after the Prophet. As to the fate of divine knowledge on earth, this pattern defines three stages: the era of knowledge by presence, the era of assenting meaning to the word, and the period in which metaphor is converted to symbol. Sohrewardi refers to this historical pattern and completes it by presenting a certain definition of the Divine Hakim and his role in interpreting the mysteries of the mystics. By this action, he makes a commentary on the history of knowledge. The fourth stage that Sohrewardi adds to this historical pattern is the resurrection stage of meaning to its truth, and it can be defined only by reference to the totality of Sohrewardi's intellectual system. The present article attempts to extract this historical pattern from the Sufi texts and then explains Sohrewardi's role in completing it.
قرآن کريم.
ابن ¬حنبل، ابوعبدالله احمد بن محمد (1313) المسند، جلد 3 و 4، قاهره، المطبعة الميمنية.
ابن سينا، ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی (1375) الاشارات و التنبیهات، جلد 2، قم، البلاغة.
ابن عربی، محيی¬الدين (1422) تفسير القرآن، تحقیق عبدالوارث محمد علی، جلد 2، بيروت، دارالکتب العلمية.
ابن ماجه، محمدبن¬يزيد (1952) السنن، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، جلد 1، قاهره، دار احياء الکتب العربية.
ابن عبدالبر، يوسف¬بن¬عبدالله (1387) التمهيد، تحقیق مصطفی علوی و دیگران، رباط، وزارة عموم الاوقاف.
بخاری، محمدبن¬اسماعيل (1407) الصحيح، تحقیق مصطفی ديب البغا، جلد 2، چاپ سوم، بیروت، دار ابن کثير.
ترمذی، الحکیم (1422) ختم الاولیاء، تحقیق عثمان اسماعیل یحیی، چاپ دوم، بیروت، مهد الآداب الشرقیة.
------------ (1428) کیفیة السلوک الی رب العالمین، تصحیح عاصم ابراهیم الشاذلی، بیروت، دارالکتب العلمیة.
------------ (بی‌تا) نوادر الاصول فی احادیث الرسول، تحقیق عبدالرحمن عمیرة، جلد 1 و 2 و 3، بیروت، دارالجیل.
ترمذی، محمدبن¬عيسی (1395) الجامع الصحيح (السنن)، تحقیق احمد محمد شاکر و دیگران، چاپ دوم، قاهره، مکتبة مصطفی البابی.
جرجانی، علی¬بن¬محمد (1405) التعريفات، تحقیق ابراهيم ابياری، بیروت، دار الکتاب العربی.
جنید، ابوالقاسم¬بن¬محمد (1425) رسائل الجنيد، تحقیق جمال رجب سیدبی، دمشق، دار اقرأ للطباعه و النشر و التوزيع.
حاجی خليفه، مصطفی¬بن¬عبدالله (1943) کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، استانبول، مطبعة المعارف.
سرّاج، ابونصر الطوسی (1914) اللمع فی التصوّف، تصحیح رینولد نیکلسون، لایدن، بریل.
سلّمی، محمدبن¬حسين (1424) طبقات الصوفية، تحقیق مصطفی عبدالقادر عطا، چاپ دوم، بیروت، دار الکتب العلمية.
سمعانى، احمد (1384) روح الأرواح فى شرح أسماء الملك الفتاح، به کوشش نجیب مایل هروی، چاپ دوم، تهران، علمى و فرهنگى.
سهروردی، شهاب¬الدین یحیی¬بن¬حبش (1375الف) المشارع و المطارحات: مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن، جلد 1، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1375ب) بستان القلوب؛ مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح حسین نصر، جلد 3، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1375ج) رسالة‌الطیر؛ مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح حسین نصر، جلد 3، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1375د) فی حقیقة‌العشق؛ مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح حسین نصر، جلد 3، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1375ه) کلمات ذوقیة او رسالةالابراج؛ مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح حسین نصر، جلد 3، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1375و) لغت موران؛ مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح حسین نصر، جلد 3، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1375ز) یزدان شناخت؛ مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح حسین نصر، جلد 3، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1375ح) پرتونامه؛ مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح حسین نصر، جلد 3، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1375ط) حکمة‌الاشراق؛ مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح هانری کربن، جلد 2، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1375ی) صفیر سیمرغ؛ مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح حسین نصر، جلد 3، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1375ک) عقل سرخ؛ مجموعة مصنفات شیخ اشراق، تصحیح حسین نصر، جلد 3، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
-------------------------------- (1388) التلویحات اللوحیة و العرشیة، تصحیح نجف¬قلی حبیبی، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
حبیبی، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
عراقی، احمدبن¬عبدالرحيم (1999) طرح التثريب فی شرح التقديب، جلد 7، مکه، مکتبة نزار مصطفی الباز.
عين¬القضات همدانی، عبدالله بن محمد بن علی میانجی (1962) شکوی الغریب عن الأوطان إلى علماء البلدان، تحقیق عنیف عسیران، پاریس، داربیبلیون.
غزالی، محمد (1386) احياء علوم الدين، ترجمه مؤیدالدین خوارزمی، تصحیح حسین خدیو جم، جلد 3، چاپ ششم، تهران، علمى و فرهنگى.
قشیری، ابوالقاسم عبدالكريم (1422) شرح أسماء الله الحسنى، قاهره، دار الحرم للتراث.
کربن، هانری (1391) چشماندازهای فلسفی و معنوی، ترجمه انشاءالله رحمتی، ج 2، تهران، سوفیا.
کلاباذی، محمدبن¬ابراهیم (1933) التعرف لمذهب اهل التصوّف، مصر، مطبعة السعادة.
مستملی بخاری، اسماعیل¬بن¬محمد (1363) شرح التعرّف لمذهب التصوّف، تصحیح محمد روشن، تهران، اساطیر.
مسلم¬بن¬حجاج (1955) الصحيح، تحقیق محمد فؤاد عبدالباقی، جلد 4، قاهره، مکتبة عيسی البابی.
مقریزی، احمدبن¬على (1420) امتاع الاسماع، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دار الكتب العلمية.
مکّی، محمدبن¬علی (1417) قوت القلوب فی معاملة المحبوب، تصحیح باسل عیون السود، جلد 1 و 2، بیروت، دار الکتب العلمية.
ملاصدرا، محمدبن¬ابراهیم (بی‌تا) التعلیقات علی شرح حکمة الاشراق، قم، بیدار.
مولوی، محمدبن¬محمد (1341) کليات شمس تبريزی، تصحیح بديع‌الزمان فروزانفر و دیگران، تهران، جاويدان.
میبدی، ابو الفضل رشيد الدين (1371) كشف الأسرار و عدة الأبرار، جلد اول و دوم، چاپ پنجم، تهران، اميركبير.
هجویری، علی¬بن¬عثمان (1392) کشف المحجوب، تصحیح محمود عابدی، چاپ هشتم، تهران، سروش.