تحول فرهنگ گفتاري به نوشتاري زنان (از عصر ناصري تا مشروطه)
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 - دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
کلید واژه: نثر زنان دوره‌ي ناصری دوره‌ي مشروطه فرهنگ گفتاری فرهنگ مکتوب,
چکیده مقاله :
در تاریخ ادبی ایران، نمونه‌های شعری باقی مانده از زنان بسیار بیشتر از نوشته‌های منثور آنان است. تا پیش از دوره‌ي ناصری، معدود نوشته‌های نثر زنان در رسالات فقهی و ادعیه و اوراد خلاصه می‌شود. از دوره‌ي ناصرالدین شاه، تعدادی نامه از زنان درباری، دو سفرنامه و یک رساله‌ي انتقادی – اجتماعی به جا مانده است. شیوه‌ي نگارش این متون بیانگر این واقعیت است که زنان آن دوره با قالب رسمی نگارش مکتوب فاصله‌ي زیادی داشته‌اند. این نوشته‌ها در حوزه‌ای زنانه و خصوصی به تحریر درآمده است و زبان آن، زبانی گفتاری است. در دوره‌ي مشروطه، به موازات حضور زنان در اجتماع، شاهد حضور جدی‌تر آنان در عرصه‌ي نثر هستیم. درج نامه‌های زنان در روزنامه‌های این دوره و انتشار نشریات ویژه‌ي زنان، جایی در فضای نوشتاری برای آنان گشود و زبان زنان وارد حوزه‌ي عمومي شد و پالایش یافت. بی‌پروایی و صراحتی که تحت تأثیر فضا و محیط مانوس زنانه و ادبیات گفتاری در میان آنان وجود داشت، جای خود را به عفت کلام و پاکسازی زبان از لغاتی داد که در فضای عمومی جایگاه مطلوبی نداشت. به این ترتیب کلامی پیراسته، پرده پوشیده و تربیت یافته شکل گرفت که از فرهنگ حاکم و رایج پیروی می‌كرد و نگاشته‌های زنان از حوزه‌ي خصوصی زنانه به حوزه‌ي عمومی اجتماع راه یافت. لذا می‌توان گفت حضور زن در اجتماع با گذار از ادبیات گفتاری به ادبیات نوشتاری و حضور در فرهنگ مکتوب مصادف گشت.
In the literary history of Iran, there can be found samples of women’s writings, most of which are in prose. Until the Naseri period, the very few writings were limited to jurisprudence, litanies and prayers. Two travelogues and one critical-social writing are available relating to the Naseri period. The writing mode of these texts reveals that the women at that time were not familiar with the common frames of formal writing. They wrote in a female intimate environment and employed a spoken language. At the Constitutional period, as women made their presence felt in society, they did so in the field of prose writing. Publishing their letters, particularly in women’s journals of the time, gave them an opportunity to experience formal written language. Women’s language entered a public zone. Their highly frank and open language which had been formed during centuries at an intimate female atmosphere, and under the influence of oral literature, was refined and distanced itself from the words that were supposed to be offensive for the public usage. In this way a civilized language of women was formed that followed the norms of the dominant culture of the time. So, one could claim that women’s presence at the society coincided with their transition from the field of oral literature to the field of written literature.