نقد اقلیمی رمان «درخت انجیر معابد»
محورهای موضوعی : نقد و نظریه ادبی
خدیجه بهرامی رهنما
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یادگار امام خمینی(ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران)
کلید واژه: نقد ادبی, نقد اقلیمی, احمد محمود, درخت انجیر معابد, عناصر بومی. ,
چکیده مقاله :
نقد اقلیمی، یکی از رویکردهای نقد ادبی است که به بررسی اقلیم خاص یک منطقه و تأثیرگذاری آن بر مؤلفه های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی، جغرافیایی و ... می پردازد. احمد محمود، جزو آن دسته از نویسندگانی است که توجه ویژه ای به اقلیم جنوب داشته است و مولّفه های نقد اقلیمی را می توان، در آثار او از جمله «درخت انجیر معابد» جست وجو کرد. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی و مسئله اصلی تحقیق، آن است که احمد محمود، با استفاده از کدام ویژگی های شاخص، به بازتاب اقلیم جنوب در رمان «درخت انجیر معابد» پرداخته است؟ احمد محمود، با استفاده از عناصر زبانی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به بازتاب اقلیم جنوب در این رمان پرداخته و بدین ترتیب، به حوزة اقلیمی نویسی جنوب، هویّتی مستقل بخشیده است. هدف از این پژوهش، آن است که نحوة تأثیرگذاری اقلیم جنوب را بر زبان، فرهنگ، باورهای عامه، آداب و رسوم، مسائل سیاسی شهر اهواز و ... مورد بررسی قرار دهیم. اهمیت و ضرورت تحقیق حاضر از آن روست که به وسیلة نقد اقلیمی، می توان به خوانش جدیدی از متن و نیز، به تشخّص سبکی احمد محمود از سایر نویسندگان دست یافت. نتایج تحقیق، بیانگر آن است که مختصات جغرافیایی و ناحیه ای بر شکل گیری نوع پوشش، معماری، شغل ها و تحوّلات سیاسی اثر گذار بوده است. عناصر اقلیمی و طبیعت، سبب ساز شکل گیری بسیاری از باورهای عامه از جمله دخیل بستن به درخت، شمع افروختن، قربانی کردن برای درخت و... شده است. نویسندة رمان، با استفاده از صورخیال اقلیمی، به بازتاب هوای گرم و شرجی و بارش کم باران در خوزستان پرداخته، و نیز عناصر طبیعت و اقلیم جنوب، زمینه ساز کشمکش میان دو جامعة سنتی و مدرن شده است. احمد محمود، ورود بیگانگان و چپاول نفت را دست مایة نغزی برای بیداری مردم در این رمان قرار داده است.
Local color criticism is one of the important approaches in literary criticism that examines the specific climate of a region and its influence on cultural, economic, political, geographical, etc components. Ahmad Mahmoud is one of those writers who has paid special attention to the climate of the south, and elements of climate criticism can be found in his works, including the fig tree of the temples. Therefore, the present essay has investigated the issue of local and environmental elements in the novel The Fig Tree of Temples with a descriptive and analytical method. The results of the research show that geographical and regional coordinates have an effect on the formation of the type of clothing, architecture, occupations and political developments, and also, the author has reflected extensively on native and local elements, idioms and proverbs in this novel. Local color elements and nature have caused the formation of many popular beliefs, including tying to trees, lighting candles, making sacrifices for trees, etc. The author of the novel has reflected the hot and humid weather and low rainfall in Khuzestan by using Local color imagery, and the nature and climate of the south has become the basis for the conflict between two traditional and modern societies. Ahmad Mahmoud has placed the arrival of foreigners and oil smugglers as a useful tool for people's awakening in this novel.
الیاده، میرچا (1393) تصاویر و نمادها، ترجمة محمّد کاظم مهاجری، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
بهرامی رهنما، خدیجه (1399) «باورهای عامه در رمان درخت انجیر معابد»، فرهنگ و ادبیات عامّه، س 8، ش 33، صص 55- 27.
پیربایار، ژان (1394) رمزپردازی آتش، ترجمة جلال ستّاری، تهران، مرکز.
تفضّلی، محمود (1334) «پیوند ترانه¬های عامیانه»، سخن، س6، ش10، صص 887-893.
تفضّلی، احمد (1378) تاریخ ادبیات پیش از اسلام؛ به¬کوشش ژاله آموزگار، تهران، سخن.
جعفری قنواتی، محمّد (1378) «در قلمرو ادبیات اقلیمی»، ماه ادبیات و فلسفه، ش66 و 65، صص 140- 145.
جمال¬زاده، محمّدعلی (1341) فرهنگ لغات عامیانه، به¬کوشش محمّد جعفر محجوب، تهران، فرهنگ ایران زمین.
حیدری آل کثیر، فرید (1395) «بررسی بن¬مایه¬های (موتیف) اقلیمی در آثار احمد محمود، عدنان غریفی و منیرو روانی¬پور»، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، اهواز: دانشگاه شهید چمران اهواز.
دهخدا، علی اکبر (1377) لغت¬نامه، تهران، امیرکبیر.
ذوالفقاری، حسن (1397) زبان و ادبیات عامّة ایران، تهران، سمت.
رضوی¬فرد، بهزاد و همکاران (1395) «بررسی آثار ترمیمی اجرای مراسم خون صلح، مطالعه موردی در استان کرمانشاه»، حقوقی دادگستری، س80، ش94، صص 217-234.
رضی، هاشم (1381) دانش¬نامه اساطیر ایران باستان: عصر اوستایی تا پایان دوران ساسانی، تهران، سخن.
سقّازاده، فاطمه (1393) ادبیات اقلیمی در آثار احمد محمود، تهران، تندیس.
شاطریان، رضا (1392) اقلیم و معماری، تهران، سیمای دانش.
شکری¬زاده، سمیه (1386) «ادبیات اقلیمی در رمان¬های احمد محمود»، ادبیات داستانی، ش 112، صص52- 58.
شیری، قهرمان (1382) «پیش¬درآمدی بر مکتب¬های داستان¬نویسی در ادبیات معاصر ایران»، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، س 46، ش 189، صص 147-190.
صادقی شهپر، رضا (1391) «حوزه¬های پنج¬گانة اقلیمی نویسی در ادبیات داستانی معاصر ایران»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 27، صص 99-124.
صدّیقی، علی¬رضا (1388) «بومی¬گرایی و ﺗﺄثیر آن بر ادبیات داستانی معاصر ایران (1357- 1320)».
پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 15، صص 95-116.
صفامنش، کامران (1376) پیشنهادی برای روش طراحی برنامه¬ریزی مرمّت بافت تاریخی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ضامنی، مرتضی و محمودی، مهنوش (1393) «مضیف، الگوی پایداری زیست محیطی، نمونه موردی: جزیرة مینو آبادان»، سومین همایش ملّی معماری، مرمّت، شهرسازی و محیط زیست پایدار، صص 1-11.
عطاریان، کوروش و صفرعلی نجار، بهناز (1397) «تبیین معیارهای پایداری اقلیمی در ابنیه سکونتی اقلیم گرم و مرطوب (نمونه موردی: خانه¬های سنّتی اهواز) »، نقش جهان، ش 3، صص 161-170.
محمود، احمد (1379) درخت انجیر معابد، تهران، معین.
مشتاق مهر، رحمان و صادقی شهپر، رضا (1389) «ویژگی¬های اقلیمی و روستایی در داستان‌نویسی خراسان»، جستارهای ادبی، دورة 43، ش1، صص 81-108.
مکّی، ابراهیم (1385) شناخت عوامل نمایش، تهران، سروش.
میرصادقی، جمال و میرصادقی، میمنت (1377) واژه¬نامة هنر و داستان¬نویسی، تهران، کتاب مهناز.
نجفی، ابوالحسن (1378) فرهنگ فارسی عامیانه، تهران، نیلوفر.
نفیسی، میرزا علی اکبر خان (1397) فرهنگ ناظم¬الاطبا (فرهنگ نفیسی)، با مقدّمة محمّد علی فروغی و سعید نفیسی، تهران، ایرانیان طب.
وارینگ، فیلیپ (1371) فرهنگ خرافات، ترجمة احمد حجّاران، تهران، موفّق.
هدایت، صادق (1387) فرهنگ عامیانة مردم ایران، تهران، چشمه.