ایزدبانوان اساطیری در قصه‌های عامیانه
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
سارا چالاک
1
(علوم انسانی)
کلید واژه: قصه عامیانه اسطوره ایزدبانو آناهیتا,
چکیده مقاله :
برخی از قصه های عامیانه، خاستگاهی اسطوره ای دارند. در این قبیل قصه ها، شخصیت ها و وقایع بر مبنای یک اسطوره و باور کهن شکل گرفته اند. یکی از این اسطوره ها، ایزدبانوان هستند. تقدّس، اهمیّت و ویژگی های گوناگون آنها، این توان و ظرفیت را دارد که درون مایه های قابل توجه و رنگارنگی در افسانه ها بیافریند. روش تحقیق در این مقاله، شیوۀ توصیفی - تحلیلی است. نخست، شخصیت اساطیری ایزدبانو ذیل این سه عنوان معرفی شده است: 1- ایزدبانو بزرگ مادر 2- همسر ایزد شهیدشونده 3- آناهیتا. سپس تأثیر و بازتاب آنها در قصه ها واکاوی شده است. برای این منظور، مجموعه «قصه های عامیانه فارسی» گردآوردۀ سید ابوالقاسم انجوی شیرازی و کتاب «افسانه های آذربایجان» از صمد بهرنگی بررسی و تحلیل شده است.
Some folktales have a mythic origin. In these tales, characters and events are based on a myth, and an ancient belief. One of these myths is "the goddesses". Their holiness, importance and their various characteristics have the capacity to create remarkable, variant themes in myths. In this article, the descriptive-analytic method is used as the research method. First, the mythological character of the goddess is introduced under these three titles: “The Mother Goddess”, “The Wife of Martyr” and “Anahita”. Then, their impacts on the folktales, and the way they are represented in these stories are investigated. In order to do so, “Qessehaye Amiyaneye Farsi” by Seyyed Abolghasem Enjavi Shirazi, and “Afsanehaye Azarbayjan” by Samad Behrangi have been examined.
آموزگار، ژاله (1390) زبان، فرهنگ و اسطوره، چاپ سوم، تهران، معین.
اسمیت، ژوئل (1389) فرهنگ اساطیر یونان و رم، ترجمۀ شهلا برادران خسروشاهی، چاپ سوم، تهران، فرهنگ معاصر.
الیاده، میرچا (1391) تصویر و نمادها، ترجمۀ محمدکاظم مهاجری، تهران، کتاب پارسه.
امیرقاسمی، مینو (1391) دربارۀ قصه‌های اسطوره‌ای، تهران، مرکز.
انجوی شیرازی (1393) گنجینۀ فرهنگ مردم، گل به صنوبر چه کرد؟، پژوهش سید احمد وکیلیان، ج 1، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
----------- (1393) دختر نارنج و ترنج، ج2، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
----------- (1394 ) گل بومادران، ج 3، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
----------- (1394) عروسک سنگ صبور، ج4، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
انصاری، زهرا و دیگران (1393) بررسی و طبقه‌بندی انگاره¬ اساطیری رخت- مرد در قصه¬های عامیانه هرمزگان، مجله¬ ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی، دوره¬ 10، شماره 36.
بهار، مهرداد (1390) ادیان آسیایی، چاپ نهم، تهران، چشمه.
--------- (1391) پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ نهم، تهران، آگه.
بهرنگی، صمد و بهروز دهقانی (1386) افسانه‌های آذربایجان، چاپ چهارم، تهران، مجید.
پراپ، ولادیمیر (1371) ریشه‌های تاریخی قصه‌های پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران، توس.
پورداوود، ابراهیم (1347) یشت‌ها، تهران، طهوری.
رستا، مونا (1392) «روایت¬شناسی ایزدبانوان اساطیر ایران و مصر»، پایان¬نامۀ کارشناسی¬ارشد، دانشکدۀ ادبیات و زبان¬های خارجی دانشگاه علامه طباطبایی(ره).
رضایی دشت ارژنه، محمود و فاطمه رزمجویی (1396) «نقد اسطوره¬ای دو قصۀ فولکلوریک منطقۀ دشمن زیاری»، فصلنامۀ فرهنگ و ادب عامه، سال 5، شماره 12، بهار، صص 221-239.
روزنبرگ، دونار (1386) اساطیر جهان، ترجمۀ عبدالحسین شریفیان، چاپ دوم، تهران، اساطیر.
ستاری رضا، سوگل خسروی (1392) خویشکاری¬های آناهیتا و سپندارمذ در اسطوره و پیوند آن با پیشینه مادرسالاری، فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی، دوره¬ 9، شماره 32.
سنجری، سیده سعیده (1390) نقش زن در ادبیات کهن و اسطوره¬های ایرانی، مجله زن و فرهنگ، دوره¬ 2، شماره¬ 7.
فرای، نورتروپ (1390) ادبیات و اسطوره، در: مجموعه مقالات «اسطوره و رمز»، ترجمۀ جلال ستاری، چاپ چهارم، تهران، سروش.
فریزر، رابرت (1392) شاخۀ زرین، ترجمۀ کاظم فیروزمند، چاپ هفتم، تهران، آگاه.
فورستر، ادوارد مورگان (1369) جنبه‌های رمان، ترجمۀ ابراهیم یونسی، چاپ چهارم، تهران، نگاه.
قائمی، فرزاد (1392) «از رپیهوین تا سیاوش»، جستارهای ادبی، شمارۀ 182، پاییز، صص 61-85.
گویری، سوزان (1395) آناهیتا در اسطورههای ایرانی، چاپ پنجم، تهران، ققنوس.
گیرشمن، رومن (1388) ایران از آغاز تا اسلام، چاپ نوزدهم، تهران، علمی و فرهنگی.
محجوب، محمدجعفر (1393) ادبیات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ پنجم، تهران، چشمه.
محسنی، مرتضی، مریم ولی زاده (1390) بن¬مایه¬های توتمیسم در قصه¬های عامیانه، دوره 7، شماره23.
مزداپور، کتایون (1386) داغ گل سرخ، چاپ دوم، تهران، اساطیر.
مصباح، بیتا (1392) «مطالعۀ تحلیلی - اسطوره‌شناختی تصاویر سه ایزدبانو ماهی، گیاهان و آب در ایران»، نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، شماره 12، پاییز و زمستان، صص 77-92.
مظفریان، فرزانه (1391) اسطوره و قصه¬های عامیانه؛ فصلنامه ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی؛ دوره 8، شماره¬ 28.
هال، جیمز (1390) فرهنگ نگارهای نمادها، ترجمۀ رقیه بهزادی، چاپ پنجم، تهران، فرهنگ معاصر.