جاودانگی مدرن در رمان نوجوان (مطالعه موردی: رمان‌های «سنجاب‌ماهی عزیز» و «شکارچی کوسۀ کر»)
محورهای موضوعی : پژوهش‌های ادبیات معاصر ایران
فاطمه حدیده
1
(دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)
مونا ولی پور
2
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران )
کلید واژه: رمان نوجوان, مرگ, جاودانگی پیشامدرن, جاودانگی مدرن و سوگ.,
چکیده مقاله :
سیطرۀ علم در عصر مدرن و تلاش برای داشتن نگرشی واقع‌بینانه به همه جنبه‌های زندگی، موجب شده که انسان امروز دیگر نتواند راهکارهای پیشینیان (مانند جاودانگی یزدان‌شناسانه) را برای رویارویی با مرگ اتخاذ کند. نوشتار حاضر با بررسی انواع مختلف جاودانگی پیشامدرن شامل جاودانگی نیاکانی، فرهنگی، عرفانی، اسطوره‌ای و یزدان‌شناسانه نشان داده است که مؤلفه‌های مشترک آنها یعنی جمعی بودن، قطعیت و تخیل تقریباً در نقطه مقابل مؤلفه‌های جاودانگی مدرن قرار دارد. حضور مؤلفه‌های جاودانگی مدرن که عبارتند از فردیت، عدم قطعیت، خاطره (در تقابل با تخیل) و مفهوم طبیعت جاودان، در رمان‌های نوجوان دهه نود شمسی بارز است. این پژوهش، ابتدا به مرور مراحل و تکالیف سوگواری پرداخته است و ضمن تدقیق و تعیین مؤلفه‌های جاودانگی پیشامدرن و مدرن، تناظر هر مرحله از سوگواری را با انواع مختلف جاودانگی نشان داده است. سپس با تکیه بر رمان‌های «سنجاب‌ماهی عزیز» و «شکارچی کوسۀ کر»، به بررسی مسئله مرگ و نقش جاودانگی پیشامدرن و مدرن در پیشبرد داستان پرداخته و نشان داده که شخصیت‌ها چگونه به مرحله پذیرش مرگ دیگری می‌رسند و مراحل سوگواری را کامل می‌کنند. گفتنی است که تجزیه و تحلیل نمونه‌ها مبتنی بر تحلیل محتوای کیفی با رویکردی توصیفی- تفسیری است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در هر دو رمان، توسل به مؤلفه‌های جاودانگی پیشامدرن، شخصیت‌ها را در مراحل آغازین سوگواری یعنی انکار و جست‌وجو و چانه‌زنی گرفتار می‌کند، در حالی که بلوغ شخصیت‌ها با کامل شدن تکالیف سوگواری و رسیدن به مرحله بهبود و سازمان‌یابی از رهگذر مؤلفه‌های جاودانگی مدرن (با محوریت خاطره در رمان «سنجاب‌ماهی عزیز» و طبیعت جاودان در رمان «شکارچی کوسۀ کر») تحقق می‌یابد.
The domination of science in the modern era and the effort to have a realistic attitude to all aspects of life have made people today unable to adopt the solutions of the ancients (such as eschatologicalimmortality) to face death. By examining different types of pre-modern immortality, including ancestral, cultural, mystical, mythological, and eschatological, the present article has shown that their common components, i.e., communalness, certainty, and imagination, are almost opposite to the components of modern immortality. The components of modern immortality, which include individuality, uncertainty, memory (as opposed to the imagination), and the concept of eternal nature, are prominent in teenage novels of the 1390s. This research first reviewed the stages and tasks of mourning. While checking and determining the components of pre-modern and modern immortality, it has been showed the correspondence of each stage of mourning with different types of immortality. Then, relying on the novels of "SanjābMahiy-e aziz "and "Shekārchi-ye Koose-ye kar", the issue of death and the role of pre-modern and modern immortality are investigated in advancing the storyline, accepting another's death, and completing the tasks of mourning by the characters. It should be noted that the analysis of samples is based on qualitative content analysis with a descriptive-interpretive approach. The research results show that in both novels, resorting to pre-modern immortality components traps the characters in the initial stages of mourning, i.e. denial, searching, and bargaining. In contrast, the maturity of the characters with the completion of mourning tasks and reaching the stage of improvement and organization through the components of Modern immortality (centered on memory in the novel "SanjābMahiy-e aziz "and eternal nature in the novel "Shekārchi-ye Koose-ye kar" is realized.
الیاس، نوربرت (1399) تنهایی دم مرگ، ترجمۀ امید مهرگان و صالح نجفی، تهران، گام نو.
پرلمن، مایکل‌وای و دیگران (1394) سوگ و سوگواری در کودکی، ترجمۀ سید بدرالدین نجمی و عذرا کیانی‌نژاد، تهران، امیرکبیر.
چایدستر، دیوید (1380) شور جاودانگی، ترجمۀ غلامحسین توکلی، قم، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
خوشبخت، فریبا (1389) «بررسی مفهوم مرگ در ادبیات کودک ایران، تحلیل محتوای نه کتاب داستان»، مطالعات ادبیات کودک، سال اول، شماره ۱، صص 129-۱۴۱.
دیندار، فریبا (139۷) سنجاب‌ماهی عزیز: خدا یکشنبه‌ها و چهارشنبه‌ها را برای ماهی‌ها نیافریده است، چاپ سوم، تهران، هوپا.
سالاری‌مقدم، مهری (1396) بررسی تطور مفهوم مرگ در رمان نوجوان فارسی (1357-1395)، پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد رشته زبان و ادبیات فارسی، گرایش ادبیات کودک و نوجوان، به راهنمایی فرامرز خجسته، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه هرمزگان.
صدیقی، مصطفی (1392) «کودک، داستان کودک، و مواجهه با مفهوم مرگ: تحلیل داستان ساداکو و هزار درنای کاغذی بر پایه نظریۀ کوبلرراس»، تفکّر و کودک، سال چهارم، شماره ۲، صص 53-۷۳.
ظاهری عبدوند، ابراهیم (1398) «تحلیل شخصیت در رمان جای خالی سلوچ بر اساس نظریۀ تکالیف سوگ وردن»، پژوهش‌های بین‌رشته‌ای ادبی، سال اول، شماره ۲، صص 147-۱۷۶.
عامری، زهرا و مریم دهنوی (1394) «بازتاب نامیرایی در افسانه‌های پریان»، مجموعه مقالات اوّلین همایش ملّی کودک و نوجوان، صص1-۱۳.
عبدی، عباس (1398) شکارچی کوسۀ کر، تهران، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.
عربگل، فریبا (1386) سوگ و سوگواری در کودکان، تهران، انجمن روان‌پزشکی کودک و نوجوان.
فروید، زیگموند (1384) مکانیزم‌های دفاع روانی، ترجمۀ حبیب گوهری‌راد و محمد جوادی، تهران، رادمهر.
کوبلرراس، الیزابت (1379) پایان راه (پیرامون مرگ و مردن)، ترجمۀ علی‌اصغر بهرامی، تهران، رشد.
گریمال، پیر (۱۳۹۱) فرهنگ اساطیر یونان و رم، ترجمه احمد بهمنش، تهران، امیرکبیر.
مارزلف، اولریش (۱۳۹۱) طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، سروش.
نصیری دشتکی، عصمت و رضوان صالحی (1394) «بررسی رابطه پنج عامل بزرگ شخصیّت و مکانیزم‌های دفاعی»، دومین کنفرانس ملّی روان¬شناسی و علوم تربیتی، شادگان، صص 297- ۳۰۸.
وردن، جیمز ویلیام (1400) رنج و التیام در سوگواری و داغ¬دیدگی، ترجمۀ محمد قائد، تهران، فرهنگ نشر نو.
یالوم، اروین (1399) روان‌درمانی اگزیستانسیال، ترجمۀ سپیده حبیب، تهران، نشرنی.
Loidl, S. (2010) “Constructions of Death in Young Adult Fantastic Literature”, International Research in Children's Literature, 3(2): 176-189.
Vaninskaya, A. (2020) Fantasies of Time and Death: Dunsany, Eddison, Tolkien. Palgrave Macmillan, London.