واج آرايي و تكرار در شعر خاقاني
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
حسن شاهی‌پور
1
سعيد حسام‌پور
2
(دانشگاه شیراز)
کلید واژه: آرايه‌هاي لفظي بديع ديوان خاقاني نقد بلاغي واج‌آرايي,
چکیده مقاله :
اين جستار بر آن است آن گروه از آرايه‌هاي ادبي در ديوان خاقاني را كه هم بسيار پركاربرد و هم عناصر اصلي سازنده آنها بر تكرار واك‌ها استوار است، واكاوي و بررسي كند. در آغاز مقاله بر اين نكته تأكيد شده است كه تمامي آنچه را كه آرايه‌هاي لفظي خوانده مي‌شود، در حقيقت گونه‌هايي از تكرارهاي هنري يا واج‌آرايي است. زيرا وجه مشترك همه آنها چيزي جز تكرار واك ها نيست كه شاعران با شگردهاي ويژه‌اي آنها را در گونه‌هاي بسيار متنوع به كار برده‌اند. در آرايه‌هاي «توزيع و تكرار» شاعر واك‌ها را با آزادي كامل در هر كجاي مصرع و بيت كه بخواهد تكرار مي‌كند. اما در جناس‌ها، قلب، اشتقاق، تصدير، تسميط و... واك‌ها را با قانونمندي ويژه‌اي به گونه‌هاي خاص يا در جاهاي ويژه‌اي از مصرع و بيت به كار مي‌برد. براي نمونه در جناس، واك‌ها در واژه‌هاي قرينه تكرار مي‌شوند، در اشتقاق و باژگونگي يا قلب با جابه‌جايي به كار مي‌روند، در تصدير به صورت واژه‌هايي در جاهاي خاصي از ابيات تكرار مي‌شوند و در تسميط واك هاي خاص در جاهايي ويژه به صورت واژه‌هايي خاص به كار مي‌روند. خاقاني با چيرگي شگفت‌انگيزي كه بر حوزة زبان و واژگان دارد، به شيوه‌اي بسيار هنرمندانه و با بسامد بالا از همه شيوه‌ها و شگردهاي تكرار، براي آفرينش مضامين و آرايش مظاهر سخن خويش بهره برده است و گفتني است كه هماهنگي بسياري از اين شيوه‌ها با بافت كلي فضاي عاطفي بيت، در خور توجه است و هرچه بيشتر موسيقي دروني و معنوي آن را تقويت مي‌كند.
This essay is an attempt to study the literature devices in Khaghani’s Divan which are used widely and repetition of the morpheme is its major constructive element. At first, the issue which is put on the sharp focus is that all the issues regarded as literature devices are in deed some kinds of artistic repetition or phonetics because their common aspect is only the repetition of the voice used by the poets widely, with especial skills. In the distribution and repetition order, the poet repeats the morphemes freely when he / she sees it appropriate in any part of the poetry but, the voices are repeated based on the specified order in any parts of the poets in homophony, inversion, derivation, epanalepsis etc… .In homophony, for example, the voices are repeated in parallel words. In derivation or inversion the voices are interchanged. In epanalepsis, the specified voices are used in especial places as the particular words. Khaghani, with his skillfulness in language and words, have use all the styles and skills in order to create the meaning and apparent arrangement widely and skillfully. It should be said that the coordination of most of these methods and total structure in considerable. The internal and figurative music can boost it.