"ديگري" و نقش آن در داستان‌هاي شاهنامه
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
كاظم دزفوليان راد
1
عیسی امن‌خاني
2
(دانشگاه گلستان)
کلید واژه: دیگری حماسه تراژدی رجزخوانی گفتگو رستم و اسفندیار رستم و سهراب,
چکیده مقاله :
«دیگری» مفهومی است که توجه به آن با آثار کسانی چون هوسرل، هایدگر، سارتر(در حوزه ی فلسفی) و باختین(در حوزه ی ادبی) آغاز گردید. توجه به اين مفهوم، سبب ایجاد چشم‌اندازهای جدیدی در مباحث فلسفی و ادبی گردید. نویسندگان این مقاله، با استفاده از آرا باختین و جایگاه «دیگری» در اندیشه ی او، داستان هایي از شاهنامه را كه رستم در آنها حضور دارد، بازخوانی کرده؛ افق‌های تازه ای پیش روی خوانندگان گشوده‌اند. بر این اساس داستان های شاهنامه را می توان به سه دسته ی زیر تقسیم کرد: الف) داستان هایی که در آن سخن از حذف و غیاب دیگری است: این داستان ها بیشترین حجم شاهنامه را به خود اختصاص داده اند. ب) داستان هایی که در آن تلاش بر حفظ و عدم غیاب دیگری است: تنها نمونه‌ی این داستان ها در شاهنامه، داستان رستم و اسفندیار است؛ داستانی که در آن دو هماورد ـ که هر دو چهره ای نیک و اسطوره ای دارند ـ هرگز راضی به حذف و غیاب دیگری نیستند. ج) داستان هایی که در حدّ فاصل این دو قرار می گیرند: مانند داستان رستم و سهراب، که در آن می توان عناصر داستان های حماسی و داستان های تراژدی را با‌‌هم مشاهده کرد.
'Other' is a concept attentions to which were attracted through the works of scholars such as Husserl, Heidegger and Sartre (in philosophy) and Bakhtin (in literature). Attention to it provided new perspectives for philosophical and literary debates. Using Bakhtin's views, and the status of the 'Other' in his thinking system, the present article reads the stories of Shahnameh where Rostam is present, and offers new horizons to the readers. Considering presence or absence of the 'Other', the stories of shahnameh can be divided into three groups: a. The stories indicating exclusion or absence of the 'Other'. b. Shahnameh mostly consists of the stories of this type c. The stories stressing on non-absence and maintainance of the 'Other'. The only instance is the story of Rostam and Esfandyar, where the two opponents – both good and mythical – never wish the other to be excluded. d. The stories intermediating a & b types, like the story of Rostam and Sohrab containing the elements of both epic and tragedy.