شگردهای فانتزی‌سازی در داستان‌های «محمدرضا شمس»
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
رضا صادقی شهپر
1
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان)
زهره بهنام خو
2
(دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان)
کلید واژه: فانتزی شگردهای فانتزی‌ساز تخیل محمدرضا شمس داستان,
چکیده مقاله :
فانتزی انواع گونا گونی چون فانتزی پری وار، تمثیلی، واقع گرا، فلسفی، گروتسک و... دارد و از یک منظر به فانتزی عام و فانتزی نو و از منظری دیگر به فانتزی فرودین و فرازین تقسیم می شود. می توان گفت وجه تمایز انواع فانتزی ها در نوع تخیل موجود در آن هاست، اما آنچه در همه آن ها مشترک است آفریدن دنیایی تخیلی و فراواقعی است. خلق این دنیای تخیلی و فانتاستیک از طریق شگردهایی صورت می گیرد که البته در همه آثار فانتزی، ثابت و از پیش شناخته شده نیست بلکه از طریق بررسی های مختلف می توان به آن ها پی برد. نگارندگان در این پژوهش با بررسی چهار داستان از محمدرضا شمس، یازده شگرد فانتزی ساز را مشخص کرده‌اند که برخی از آن ها در مقایسه با پژوهش های پیشین تازگی دارند؛ مانند انتخاب راوی و قهرمان دیوانه نما، زمان پریشی، عینیت بخشیدن به مثل ها و نفرین‌ها و دعاها، استفاده از کهن الگوها و شخصیت های جادویی قصه های کهن، بنا نهادن داستان بر پایة ضرب المثل ها و فرهنگ عامه، و جان بخشی به مردگان و برانگیختن عالم اموات. از حیث انواع نیز، گونه‌های مختلف فانتزی اعم از واقع گرا، فلسفی، پری‌وار، تمثیلی، گروتسک و فانتزی اشیا را در داستان های شمس می توان دید.
Fantasy has various types including fairy-tales, allegorical, realistic, philosophical and grotesque and so on. Fantasies have been classified from one perspective into general and modern and from another to worldly and supernatural. It can be said that what discriminates different types of fantasies from one another is the kind of imagination used in them. But what they have in common is the creation of an imaginative and fictional world. The creation of this imaginative and fictional world is done through the techniques that are not fixed and well-known in all fantasy works but can be understood through various studies. In this research, by studying four fictions of Mohammad Reza Shams, the authors have identified eleven techniques for creating fantasy, some of which are novel in comparison to previous studies like choosing the narrator and the pseudo-insane hero, anachronism, objectivization of allegories, curses, and prayers, using the archetypes and magical characters of ancient fictions, establishing a story based on proverbs and popular culture, and bringing back a decedent to life. Also, various types of fantasy, such as realistic, philosophical, fairy-like, allegorical, grotesque and fantasy of objects can be found in Shams's stories.
آدینه، زهرا (1394) بررسی فانتزی در داستان¬های فریبا کلهر و محمدهادی محمدی، پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد، استاد راهنما رضا شجری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه کاشان.
ابراهیمی، حسین (1379) «فانتزی؛ دریچه¬ای به امکانات نو»، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره 20، صص 143-146.
ابراهیمی لامع، مهدی (1391) «کارکرد داستان¬های فانتزی در ادبیات کودکان»، کتاب ماه کودک و نوجوان، شماره 177، صص 53-58.
باقری، مهناز (1387) «فانتزی، دنیای پر رمز و راز»، کتاب ماه کودک و نوجوان، فروردین و اردیبهشت، شماره 126 و 127، صص 88-90.
براون، کارول لینچ و کارل ام تاملینسون (1377) «فانتزی نو»، ترجمه پرناز نیّری، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره 13، صص 48-64.
بهروزکیا، کمال (1385) «فانتزی، ادبیات دوران جدید»، کتاب ماه کودک و نوجوان، خرداد و تیر و مرداد، شماره 104- 106، صص 138-144.
بوستانی¬فرد، فاطمه (1391) بن¬مایه و موضوع در داستان¬های فانتزی کودکان در دهه هشتاد، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما منظر سلطانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی.
پارسایی، حسن (1386) «مینی¬مالیزم فانتزیک و قاعده¬گریز (نقد و بررسی مجموعه داستانک «بادکنک و اسب آبی»)»، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره51، صص 148-156.
پورخالقی چترودی، مه¬دخت و مریم جلالی (1389) «فانتزی و شیوه¬های فانتزی¬سازی شاهنامه در ادبیات کودک و نوجوان»، مجله مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، شماره 1، صص 55-73.
تالکین، جی.
آر.
آر.
(1385) «فانتزی و کودکان»، ترجمه غلامرضا صراف، کتاب ماه کودک و نوجوان، خرداد و تیر و مرداد، شماره 104- 106، صص 126-137.
شاملو، احمد و آیدا سرکیسیان (1378) کتاب کوچه، دفتر اول، جلد هفتم.
تهران، مازیار.
شمس، محمدرضا (1387) دیوانه و چاه، تهران، افق.
------------- (1389) صبحانه خیال، تهران، چشمه.
------------ (1392) دخترة خل و چل، چاپ دوم، تهران، حوض نقره.
------------ (1393) فاصله¬ای که پیر شد، تهران، پیدایش.
شیخ¬الاسلامی، حسین (1386) «کلاف¬خوانی؛ نگاهی به کتاب دختر خل و چل»، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره 51، صص 137-147.
صادقی، عمران (1395) روایت¬شناسی داستان¬های فانتزی کودکان و نوجوانان در دهه هشتاد، پایان‌نامه دکتری، استاد راهنما بیژن ظهیری، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه محقق اردبیلی.
صدری¬نیا باقر و الهام منفردان (1395) «گونه¬شناسی فانتزی در دو داستان از صمد بهرنگی» (داستان‌های «اولدوز و عروسک سخنگو» و «اولدوز و کلاغ¬ها»)، مجله مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، شماره 14، صص 147-165.
قزل ایاغ، ثریا (1388) ادبیات کودکان و نوجوانان و ترویج خواندن، تهران، سمت.
لین، راث نیدلمن (1379) «فانتزی، فرار از واقعیت یا ارتقای واقعیت؟»، ترجمه حسین ابراهیمی (اِلوند)، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره 23، صص 7-31.
محمدی، محمد و زهره قایینی (1382) تاریخ ادبیات کودکان ایران، ج6، تهران، چیستا.
محمدی، محمدهادی (1378) فانتزی در ادبیات کودکان، تهران، روزگار.
منجمی، نازنین (1391) بررسی ساختاری داستان¬های فانتزی نوجوان دهة هفتاد و هشتاد، پایان¬نامة کارشناسی¬ارشد، استاد راهنما حوریه شیخ¬مونسی، دانشکده ادبیات و زبان¬های خارجی، دانشگاه علامه طباطبایی.
موسوی، مصطفی و عاطفه جمالی (1388) «فانتزی؛ چیستی و تاریخچه آن در ادبیات جهان و ایران»، ادب فارسی، دوره 1، شماره 2، صص 61-74.
مهدی¬پور عمرانی، روح¬الله (1386) «پاساژهای متنی و فضاهای بازشونده داستانی»، پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان، شماره 51، صص 107-131.
میرصادقی، جمال (1392) داستان¬های خیالی (علمی، خیال و وهم، فانتزی)، تهران، سخن.