تقابل معرفت و معيشت براساس قصه‌اي از مثنوي معنوي
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 -
کلید واژه: اشعريـّت تعين‌هاي تاريخي جامعه‌شناسي معرفت خردستيزي و خردگرايي عامه و خاصه,
چکیده مقاله :
مثنوي معنوي مولانا جلال‌الدين محمد بلخي مشهور به رومي يكي از گشاده‌ترين دفترهاي معرفت انساني و اسلامي است كه از بدو ظهور، جان مشتاقان را از زلال جاري خود سيراب كرده و دست محتاجان وادي نياز را گرفته و پا به پا برده است تا پله پله مقامات عرفاني را دريابند و طي كنند و از تبتل‌هاي ساده تا حال فنا را در خويش بيابند. در اين ترديدي نيست. از ديگر سو، مثنوي معنوي هم جزئي از معرفت كلي بشري است كه نمي‌تواند و نبايد فاقد خواص و اوصاف معارف بشري باشد. از جمله اين كه احوال روحي، اوضاع اجتماعي، شرايط تاريخي و تنگناهاي زماني و زباني نمي‌تواند در هر اثر ادبي ـ هر چند بس بزرگ و سترگ ـ هيچ‌گونه مدخليـّتي و موضوعيـّتي و يا حداقل طريقيـّتي نداشته باشد. كوشش اين جستار و گفتار بر آن است كه تا حدودي مسأله تعيـّن‌هاي تاريخي و وجودي را در يك قصه از مثنوي شريف بازگشايد و آن مسأله اين است كه وقتي جهت فرهنگِ اجتماعي و انديشه سياسي و نيروهاي تأثيرگذار تاريخي در يك برهه، جامعه را به سمت و سوي خاصي سوق دهد؛ كمتر متفكر و صاحبدلي است كه خود را به تمامي از چند و چون‌ِ چنگال‌ِ آن رهايي بخشد. تأويل اجتماعي قصه فيلسوف و اعرابي در مثنوي در واقع بازكردِ تأثير تاريخ جامعه و شرايط خاص فرهنگي جهان اسلامي در فاصله قرن‌هاي پنجم تا هفتم بر نگاه و انديشه مولاناست، هرچند بسيار گذرا و كوتاه.
Mathnavi is one of the great Islamic and human knowledge, compiled by Mawlana Jaloloddin Mohammad Balkhi known as Romi, that has satisfied the soul of the loving people from the biginning and guides needy people step by step in order to represent mystical position and help them to past these stages. Mathnavi is also part of human knowledge and has quality of human knowledge such as social condition, historical situation and place and time limitations. In this research the author tried to consider these limitations through one of short stories. It is clear that when a social culture and political thoughts direct the society towards a special direction, no one can save himself from these changes. The social paraphrase of the Arab and philosopher story in Mathnavi shows the influence of history, society and especial condition of Islamic culture during 5th and 7th centuries on Moulana's thoughts.