بررسی و تحلیل انواع پیکرگردانی در داستان ها و افسانه های حوزه فرهنگی سیستان
محورهای موضوعی : مطالعات میانرشتهای ادبیات
محمد فاطمی منش
1
(دانش آموخته زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند، ایران)
کلید واژه: پیکرگردانی, بن مایه های اساطیری, سیستان, افسانه ها و داستان ها,
چکیده مقاله :
داستانها و افسانه های بومی و محلّی از جمله رازناکترین پدیده های مردم شناختی هستند که سرشار از بنمایه های اساطیری و کهن الگوهای باستانی می باشند. این داستانها و افسانه ها که نشأت گرفته از فرهنگ و آداب و رسوم و سنن و زیست بوم هر قومیّتی است، در بطن خویش حاوی یکی از محوری ترین و مهمترین عناصر اسطوره ای؛ یعنی پیکرگردانی یا همان استحاله است؛ بن مایه ای که در داستان ها و افسانه های ملل و اقوام مختلف، با اشکال و صور گوناگون، بروز و ظهور دارد و در این بین یکی از اصلی ترین مایه های اساطیری داستان ها و افسانه های سرزمین سیستان نیز محسوب می شود که در بسیاری از داستان ها و افسانه های این سرزمین بازتاب و نمود یافته است. بر همین اساس در این جستار تلاش شده است تا با استفاده از روش نقد اساطیری، به بررسی انواع پیکرگردانی در افسانه ها و داستان های حوزه ی فرهنگی سیستان پرداخته شود و میزان و چگونگی بازنمود آنها در این داستان ها و افسانه-ها، مورد تحلیل قرار گیرد. نتایج این تحقیق نشان می دهد که در افسانه ها و داستان های سیستانی، دو نوع پیکرگردانی عمده دیده می شود که شامل پیکرگردانیّ انسانی و پیکرگردانی مربوط به موجودات فراطبیعی همانند دیو یا بزلنگی است که از میان این دو نوع پیکرگردانی، بیشترین بسامد در ارتباط با پیکرگردانی انسانی است که توانسته بالاترین بازنمود را در افسانه ها و داستان های سیستانی به خود اختصاص دهد.
Native and local stories and legends are among the most mysterious anthropological phenomena that are full of mythological sources and ancient archetypes. These stories and legends, which originate from the culture, customs, traditions, and environment of each ethnic group, contain one of the most central and important mythological elements; It means transformation or transmutation; It is a theme that appears in the stories and legends of different nations and peoples, in various forms and forms, and it is also considered one of the main mythological sources of the stories and legends of the land of Sistan, which is reflected and manifested in many stories and legends of this land. Based on this, in this essay, an attempt has been made to investigate the types of personification in legends and stories of the Sistan cultural area by using the method of mythological criticism, and to analyze the extent and manner of their representation in these stories and legends. The results of this research show that in Sistani legends and stories, two main types of personification are seen, which include human personification and supernatural beings such as demons or goats, and among these two types of personification, the most frequent is related to human personification, which has been able to allocate the highest representation in Sistani legends and stories.
• آیدنلو، سجاد. (1386). طبقه¬بندی و تحلیل مضامین و بن¬مایه¬های حماسی-اساطیری و آیینی در منظومه¬های پهلوانی پس از شاهنامه. رساله¬ی دکتری. دانشگاه تربیت معلم آذریایجان. دانشکده¬ی ادبیّات و علوم انسانی.
• اِلوِل ساتن، ل.پ. (1376). قصّه¬های مشدی گلین خانم. ویرایش اولریش مارتسولف، آذر امیرحسینی نیتهامر، سید احمد وکیلیان. تهران: نشر مرکز.
• الیاده، میرچا. (1372). رساله در تاریخ ادیان. تهران: انتشارات سروش.
• انجوی شیرازی، ابوالقاسم. (1352). قصّه¬های ایرانی. تهران: امیرکبیر.
• انصاری، زهرا و دیگران. (1396). «پیکرگردانی انسان- حیوان و حیوان- انسان در فرهنگ افسانه¬های مردم ایران». پژوهش¬نامه¬ی فرهنگی هرمزگان. شماره¬ی 13. صص 112-93.
• اوستا. (1385). دو جلدی. گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه. تهران: انتشارات مروارید.
• ایرانشاه ابن ابی¬الخیر. (1370). بهمن¬نامه. ویراسته¬ی رحیم عفیفی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
• بهار، مهرداد. (1376). از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده ابوالقاسم اسماعیل¬پور. تهران: نشر چشمه.
• ـــــــــــــــــــ. (1391). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: انتشارات آگه.
• پورنامداریان، تقی. (1385). داستان پیامبران در کلیّات شمس (شرح و تفسیر عرفانی داستان¬ها در غزل¬های مولوی). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• تسوجی تبریزی، عبداللّطیف. (1383). هزار و یک شب. دو جلدی. تهران: انتشارات هرمس، مرکز بین¬المللی گفتگوی تمدّن¬ها.
• حسینی، مریم و پورشعبان، سارا (الف). (1391). «اسطوره¬های ترکیبی در هزار و یک شب». ادبیّات عرفانی و اسطوره¬شناختی. دوره¬ی 8. شماره¬ی 27. صص 86-59.
• ــــــــــــــــــــــــــــــــــ (ب). (1391). «دلایل پیکرگردانی در داستان¬های هزار و یک شب». مجلّه¬ی متن¬پژوهی ادبی. شماره¬ی 52. صص 64-37.
• خزاعی، حمیدرضا. (1385). افسانه¬های خراسان. جلد نهم. مشهد: نشر ماه¬جان.
• خسرو کیکاووس. (1382). فرامرزنامه. به اهتمام رستم پسر بهرام تفتی. تصحیح میترا مهرآبادی. تهران: دنیای کتاب.
• خمر، ابراهیم (1390). آسوکه¬ی ده افسانه¬ی سیستانی. زاهدان: تفتان.
• خمر، غلامحسین، حسین¬آبادی، فاطمه. (1392). قصّه¬های کودکی (آسوکه¬ی سیستونی). زاهدان: انتشارات مبصر.
• درویشیان، علی اشرف و خندان، رضا. (1380). فرهنگ افسانه¬های ایرانی. جلد سوم. تهران: کتاب و فرهنگ.
• ده¬بزرگی، ژیلا. (1388). مضامین حماسی در متن¬های ایران باستان و مقایسه¬ی آن با شاهنامه-ی فردوسی. تهران: انتشارات امیرکبیر.
• ذبیح¬نیا عمران، آسیه و پردل، زهرا. (1396). «انواع استحاله¬های انسانی در افسانه¬های مکتوب سیستان و بلوچستان». نشریه¬ی فرهنگ و ادبیّات عامه. شماره¬ی 12. صص 24-1.
• رحیمی، زمرّد. (1381). سیمای میراث فرهنگی سیستان و بلوچستان. تهران: سازمان میراث فرهنگی.
• رحیمی، سیدمهدی و دیگران. (1399). «بررسی بن¬مایه¬های اساطیری در افسانه¬ی سیستانی نهنگ بور و شهزاده». فصلنامه¬ی ادبیات عرفانی و اسطوره¬شناختی. س16. ش 58. صص125-93.
• رئیس¬الذاکرین، غلامعلی. (1364). کورنامه. مشهد: نشر فرهنگ سیستان.
• سلطانی، پریسا؛ کهدویی، محمدکاظم؛ خدادادی، محمد. (1397). «پیکرگردانی در منظومه¬های فارسی حماسه¬ی رامایانا». جستارهای ادبی (مجلّه¬ی دانشکده¬ی ادبیّات و علوم انسانی مشهد). دوره¬ی 51. شماره¬ی 2. صص 101-77.
• سیستانی، محمداعظم. (2011). مردم¬شناسی سیستان. سوئد: مرکز علوم اجتماعی آکادمی علوم افغانستان.
• شیخ¬نژاد، محمودرضا. (1391). افسانه¬های سیستانی (روایتی از سیستانی¬های دشت گرگان). گرگان: انتشارات نوروزی.
• شکیبی ممتاز، نسرین و حسینی، مریم. (1392). «طبقه¬بندی انواع خویشکاری تولد قهرمان در اسطوره¬ها، افسانه¬ها، داستان¬های عامیانه و قصه¬های پریّان». دوفصنامه¬ی فرهنگ و ادبیات عامه. دوره¬ی 1. شماره¬ی 1. صص 170-143.
• صادقی¬شهپر، رضا. (1389). «صور نوعیه کرامات اولیاء در میان معجزات و قصص انبیاء». ادبیّات عرفانی و اسطوره¬شناختی. دوره¬ی 6. شماره¬ی 19. صص 107-79.
• رستگار فسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
• قلی¬زاده، خسرو. (1387). فرهنگ اساطیر ایرانی. تهران: شرکت مطالعات نشر کتاب پارسه.
• عطّار نیشابوری، فریدالدّین محمد. (1353). منطق¬الطّیر. به تصحیح، مقدّمه، تعلیقات و حواشی محمد جواد مشکور. تهران: انتشارات کتابفروشی تهران.
• صادقی، محسن. (1395). «بازنمایی اسطوره¬ی حیوان-داماد در حکایتی صوفیانه». فصلنامه¬ی نقد ادبی. سال 9. شماره¬ی 35. صص183-165.
• عمرانی، غلام¬رضا. (1393). ادبیّات سیستان: آسوکه. جلد دوم. تهران: دریافت.
• فردوسی، ابوالقاسم. (1366). شاهنامه. جلد اول. به کوشش جلال خالقی مطلق. نیویورک: بیبلودسا پرشیا.
• ــــــــــــــــــ. (1369). شاهنامه. جلد دوم. به کوشش جلال خالقی مطلق. کالیفرنیا و نیویورک: the Persian Heritage Foundation.
• ـــــــــــــــــ. (1371). شاهنامه. جلد سوم. به کوشش جلال خالقی مطلق. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
• کاسیرر، ارنست. (1390). زبان و اسطوره. ترجمه¬ی محسن ثلاثی. تهران: انتشارات مروارید.
• کیخا مقدم، احمد. (1384). افسانه¬های کهن نیمروز. جلد اول. تهران: مهرآفرین.
• ـــــــــــــــــ. (1385). افسانه¬های کهن نیمروز. جلد دوم. زاهدان: اوشیدا.
• ـــــــــــــــــ. (1385). افسانه¬های کهن نیمروز. جلد سوم زاهدان: اوشیدا.
• ـــــــــــــــــ (1396). افسانه¬های کهن نیمروز. جلد چهارم. زاهدان: اوشیدا.
• ـــــــــــــــــ (1396). افسانه¬های کهن نیمروز. جلد پنجم. زاهدان: اوشیدا.
• کویاجی، جهانگیر کوورجی. (1380). بنیادهای اسطوره و حماسه¬ی ایران. گزارش و ویرایش جلیل دوستخواه. تهران: انتشارات آگاه.
• گریمال، پیّر. (1393). فرهنگ اساطیر یونان و روم. مترجم احمد بهمنش. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
• مارزلف، اولریش. (1376). طبقه¬بندی قصّه¬های ایرانی. تهران: انتشارات سروش.
• ماسه، هانری. (1357). معتقدات و آداب ایرانی. جلد دوم. ترجمه¬ی مهدی روشن¬ضمیر. تبریز: انتشارات مؤسسه¬ی تاریخ و فرهنگ ایران.
• هدایت، صادق. (1344). زند و هومن¬یسن و کارنامه¬ی اردشیر بابکان. تهران: انتشارات امیرکبیر.
• همیلتون، ادیت. (1376). سیری در اساطیر یونان و روم. ترجمه¬ی عبدالحسین شریفیان. تهران: انتشارات اساطیر.
• هنری هوک، سیموئل. (1391). اساطیر خاورمیانه. ترجمه¬ی علی اصغر بهرامی و فرنگیس مزداپور. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
• هینلز، جان. (1368). شناخت اساطیر ایران. ترجمه¬ی ژاله آموزگار و احمد تفضّلی. تهران: کتابسرای بابل و نشر چشمه.
• Uther, Hans-jorg. (2004). the Types of International Folktales. Helsinki: Table of Contents.