بررسی معرفت‌شناسی عرفانی در آثار منظوم و منثور عبدالرحمن جامی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانراحله میرآخورلی 1 * , قدرت الله خیاطیان 2 , عظیم حمزئیان 3
1 - دانشجوی دکتری عرفان و تصوف دانشگاه سمنان
2 - استاد گروه ادیان و عرفان دانشگاه سمنان
3 - دانشیارگروه ادیان و عرفان دانشگاه سمنان
کلید واژه: جامی, عرفان اسلامی, ادبیات عرفانی, معرفت‌شناسی عرفانی, عقل, قلب, کشف و شهود,
چکیده مقاله :
در عرفان اسلامی، پاره‌ای مباحث دربارة معرفت شناسی وجود دارد. وجه ممیزة عرفان اسلامی از سایر نحلههای عرفانی، جایگاه بلند و استوار معرفت در آن است. نورالدین عبدالرحمن جامی، ادیب و عارف قرن نهم هجری، نیز به مسئله معرفت و مباحث مرتبط با آن پرداخته است. سؤال اصلی این است که جامی چه مسائلی را از این علم و در چه حدّ و حدودی بیان کرده است؟ این پژوهش به شیوة توصیفی ـ تحلیلی در آثار او صورت گرفته و نتایج بهدستآمده حاکی از آن است که معرفت، امری موهبتی از جانب خداست و مبنای سلوک و نتایج سلوک به شناخت حقّ وابسته است؛ به نحوی که واصل به معرفت حقیقی کسی است که به مرتبه فناء فی الله و بقاءبالله رسیده باشد. جامی دربارۀ درجات معرفت و جایگاه حسّ، عقل، قلب و کشف و شهود مباحثی مهم را در این باب بیان کرده است. از منظر او، مرتبه معرفت انسان تا به آنجاست که با تجلیّات حقّ می‌تواند بر احوال عین ثابته خود آگاهی یابد.
In Islamic mysticism, there are scattered discussions of epistemological issues. The distinguishing feature of Islamic mysticism from other mystical branches is the high and stable position of knowledge in it. Jami (d. 898 AH) has also dealt with the issue of knowledge and related issues. The main question is what issues has he raised about this science and to what extent? This research has been done in a descriptive-analytical way in his works and the results show that knowledge is a gift from God and the basis and the results of his journey depend on knowing Hagh, so that the one who attains the true knowledge has reached the level of annihilation and survival of God. He has made important discussions about the degrees of knowledge and the place of the senses, intellect, heart,unveiling and finding. According to him, the level of human knowledge is to the extent that with the manifestation of truth, he can become aware of his proven condition.
قرآن کریم.
آشتیانی، جلال¬الدین (1370) شرح مقدمه قیصری در عرفان اسلامی، چاپ دوم، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم.
آل رسول، سوسن (1395) عرفان جامی در مجموعه آثارش، چاپ دوم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سازمان چاپ و انتشارات.
آملی، سیدحیدر (1367) المقدمات فی کتاب نص¬النصوص فی شرح فصوص¬الحکم، با مقدمه و تصحیح هنری کربن، چاپ دوم، تهران، توس.
ابن‌عربی، محیی¬الدین (بی¬تا) الفتوحات المکیه، مجلد 1ـ4، چاپ مکرر، بیروت، دارصادر.
---------------- (1378) ترجمان¬الاشواق، شرح ¬رینولد نیکلسون، ترجمه گل¬بابا سعیدی، تهران، روزنه.
---------------- (1386) فصوص الحکم، شرح و توضیح محمدعلی موحد و صمد موحد، چاپ سوم، تهران، کارنامه.
اسکندری، بهاءالدین (1389) « تا بلندای ایمان، بررسی و تحلیل اصطلاح یقین در آثار جامی»، علوم ادبی، سال سوم.
دوره 5.
انصاری، عبدالله بن محمد (1362) طبقات¬الصوفیه، تصحیح سرور مولایی، تهران، توس.
دیوانی، امیر (1394) «سکوت عقلی»، دوفصلنامه هستی و شاخت، ج2، شماره 1.
--------- (1379) بهارستان و رسائل جامی ( مشتمل بر رساله¬های: موسیقی، عروض، قافیه، چهل حدیث، نائیه، لوامع، شرح تائیه، لوایح و سررشته) تهران، میراث مکتوب.
جامی، نورالدین عبدالرحمن (1360) سه رساله در تصوف لوامع و لوایح در شرح قصیده خمریه ابن فارض و در بیان معارف و معانی عرفانی بانضمام شرح رباعیات در وحدت وجود، مقدمه از ایرج افشار، تهران، فرهنگ ایران زمین.
---------------------- (1370) نفحات الانس من حضرات القدس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، چاپ دوم، تهران، اطلاعات.
---------------------- (1375) الدرة الفاخره، به اهتمام نیکولاهیر و سیدعلی موسوی بهبهانی، تهران، موسسه مطالعات اسلامی.
---------------------- (1378) مثنوی هفت اورنگ مشتمل بر سلسلة¬الذهب، سلامان و ابسال، تحفة¬الاحرار، سبحة¬الابرار، یوسف و زلیخا، لیلی و مجنون، خردنامه اسکندری، مجلد 1 و 2، تهران، میراث مکتوب.
---------------------- (1393) نقدالنصوص فی شرح نقش الفصوص، تصحیح و تعلیق ویلیام چیتیک، چاپ سوم، تهران، انجمن حکمت و فلسفه ایران.
جام نامقی، احمد (1350) انس¬التائبین و صراط الله المبین، جلد اول، تصحیح و تحشیه و مقدمه علی فاضل، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
چیتیک، ویلیام (1395) طریق عرفانی معرفت از دیدگاه ابن¬عربی، ترجمه مهدی نجفی افرا، چاپ سوم، تهران، جامی.
حرّانی، ابن شُعبه ( 1376) تحف¬العقول، ترجمه محمدصادق حسن¬زاده، تصحیح علی¬اکبر غفاری، تهران، قم.
حمزئیان، عظیم؛ قدرت¬الله، خیاطیان؛ سمیه خادمی (1396) «تحلیل حجاب عرفانی از دیدگاه ابن‌عربی»، آیینه معرفت، سال یازدهم، شماره سوم، پیاپی 34.
رحیمیان، سعید (1393 الف) دامگه راه و رهزن¬های سلوک (ترجمه و شرح رساله مالایعوّل علیه از ابن‌عربی)، تهران، نگاه معاصر.
¬¬¬------------- (1393ب) مبانی عرفان نظری، چاپ ششم، تهران، سمت.
رجا، عبدالغفور (1376) عرفان جامی، لندن، انجمن فرهنگی کهکشان.
رمضانی، رضا (1381) «معرفت¬شناسی عرفانی»، قبسات، شماره 24.
رودگر، محمد (1390) عرفان¬ جمالی¬ در اندیشه¬های ¬احمد غزّالی، چاپ¬اول، قم، ادیان.
زاگزیسکی، لیندا (1397) معرفت¬شناسی، ترجمه کاوه بهبهانی، چاپ سوم، تهران، نی.
زرین¬کوب، عبدالحسین (1379) دنباله جست‌وجو در تصوف ایران، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
سلطانی، منظر؛ حسین علیقلی¬زاده (1389) «تحلیل و نقد کاربرد فتح و فتوح و فتح باب در متون عرفانی ادب فارسی»، پژوهش زبان و ادب فارسی، شماره20.
عطارنیشابوری، فریدالدین (1386) تذکرة الاولیاء، تصحیح محمداستعلامی، تهران، زوار.
عظیمی¬دخت¬شورکی، حسین (1385) معرفت¬شناسی باور دینی از دیدگاه پلنتیگا، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
فناری، محمد بن حمزه (1384) مصباح¬الانس، تصحیح محمد خواجوی، چاپ دوم، تهران، مولی.
فرهنگی، سهیلا (1395) «جنبه¬های هستی¬شناختی و معرفت¬شناختی تشبیه و تنزیه در شعر جامی و تطبیق آن با آرای ابن¬عربی»، پژوهشنامه عرفان، پاییز و زمستان1395، شماره 15.
قشیری، ابوالقاسم (1388) ترجمه رساله قشیریه، ترجمه ابولی حسن بن احمد عثمانی، تصحیح بدیع الزمان فروزانفر، تهران، علمی و فرهنگی.
قونوی، صدرالدین (1383) الرساله المفصحه عن منتهی الأفکار و سبب اختلاف الأمم و الموضحه سرّالاهتداء إلی الطریق الأشرف الآتمّ، به اهتمام عبدالله نورانی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی.
قیصری، داوود (1387) شرح قیصری بر فصوص الحکم ابن‌عربی، ترجمه محمد خواجوی، تهران، مولی.
کاشانی، عبدالرزاق (1377) اصطلاحات الصوفیه، ترجمه محمد خواجوی، چاپ دوم، تهران، مولی.
لاری، رضی¬الدین (1396) تکمله نفحات الانس، مقدمه و تصحیح محمود عابدی، تهران، میراث مکتوب.
مبلغ، محمداسماعیل (1392) عرفان جامی، تصحیح و مقدمه علی امیری کابل، موسسه تحصیلات عالی ابن‌سینا.
مکی، ابوطالب (بی¬تا) قوت¬القلوب فی معاملة المحبوب، مصحح باسل عیون السود، ج 1، بیروت، ناشر دارالکتب العلمیه.
میرباقری¬فرد، اصغر (1394) تاریخ تصوف، جلد 2، تهران، سمت.
وفائیان، محمدحسین (1394) «انسجام معرفت تصوری و معرفت تصدیقی به باری تعالی در پرتو گزاره «کمال معرفته التصدیق به»»، فصلنامه هستی و شناخت، دوره2، شماره 2.
همیلتون، کریستوفر (1388) معرفت¬شناسی، ترجمه رضا صادقی، تهران، علمی و فرهنگی.
یزدان¬پناه، یدالله (1393) مبانی و اصول عرفان نظری، چاپ پنجم، قم، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.