تحلیل بوطیقای شعر کوتاه؛ از چشم‌انداز توصیف و تعریف
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایراننفیسه نصیری 1 , مرتضی رشیدی 2 * , علیرضا فولادی 3
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، ایران
کلید واژه: شعر فارسی بوطیقا شعر کوتاه توصیف و تعریف,
چکیده مقاله :
بخش قابل توجهی از شعر کلاسیک فارسی را شعر کوتاه مانند دوبیتی و رباعی تشکیل می‌دهد. همچنین امروزه در میان شاعران معاصر، توجه روزافزونی به شعر کوتاه دیده می‌شود. هرچند پژوهندگان کوشیده‌اند به شناسایی مؤلفه‌های شعر کوتاه بپردازند و برای این منظور از ویژگی‌های ایجاز، کاربرد محدود فعل، ضربة پایانی، تصویرمحوری، کاربرد محدود قافیه و طبیعت‌گرایی یاد کرده‌اند، این ویژگی‌ها بیشتر به توصیف شعر کوتاه بازمی‌گردد و هنوز تعریف متفق‌علیه آن در دسترس نیست؛ چنان که برای نمونه حد بیرونی آن را گاه تا یک صفحه و گاه تا هفت سطر و گاه تا پنج لخت دانسته‌اند و همچنین برای حد درونی و معنایی آن، عاملیت شگرد بنیادی و اثرگذاری در لحظه را برشمرده‌اند. مقالة حاضر با روش تحلیلی به نقد توصیف‌ها و تعریف‌های پژوهندگان از شعر کوتاه می‌پردازد و می‌کوشد راهی به سوی تعریف دقیق‌تر آن بگشاید. این مقاله سرانجام شعر کوتاه را مبتنی بر شگرد بنیادی آن، دارای مصرع‌ها یا سطرهای محدود نامشخص و در نهایت «شعر محدود تک‌هسته‌ای مستقل با تمایل بیشتر به گفتمان حکمی» در نظر می‌گیرد.
Much of the classical and contemporary Persian poetry is composed of short poems such as couplet and quatrain. Also, contemporary poets have shown increasing interest in short poetry. Although researchers have attempted to identify the components of short poetry and to this end have mentioned the brevitas features, the limited usage of the verb, the ending stroke, the image-orientation, the limited use of the rhyme, and naturalism; these features mostly refer to the description of the short poem, and no unanimous definition is available yet. For example, the outer limit is sometimes referred to as one page, sometimes up to seven rows and sometimes up to five portions. As for its internal and semantic limits, they enumerate the function of the fundamental scheme and effect of the moment. This article critically analyzes the descriptions and definitions of researchers on short poetry and attempts to provide a more accurate definition of the short poem using an analytical method. As a result, this article considers short poetry based on its fundamental technique, to be with limited lines or hemistiches, and finally, "independent monolithic limited poetry with a greater tendency for the discourse of wisedom."
ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله (1370) المسالک و الممالک، ترجمه حسین قرهچانلو، تهران، مؤسسه مطالعات و انتشارات تاریخی میراث ملل.
اخوان ثالث، مهدی (1395) متن کامل ده کتاب شعر مهدی اخوان ثالث، 2 جلد، تهران، زمستان.
ادیس، استیون (1390) هایکوهای طنزآمیز، ترجمه رضی هیرمندی و مهرنوش پارسانژاد، تهران، چشمه.
ارسطو (1343) فن شعر، ترجمه عبدالحسین زرین‌کوب، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
باباطاهر (1366) ترانه‌های باباطاهر، تصحیح شهرام رجب‌زاده، تهران، اقبال.
تسلیمی، علی (1387) گزاره‌هایی در ادبیات معاصر ایران؛ شعر، تهران، زمستان.
جبری، سوسن و حمید باقری فارسانی (1394) «طبقهبندی ساختاری گونههای شعر کوتاه معاصر»، ادب‌پژوهی، شماره 34، صص9-31.
جعفری، محمود (1387) «شعر کوتاه در یک نگاه»، شعر، شماره 61، صص 36-44.
حسن¬لی، کاووس (1391) گونه های نوآوری در شعر فارسی، تهران، ثالث.
حسینی، منیره (1393) فرود هیچ پرنده¬ای اضطراری نیست، تهران، فصل پنجم.
خوانساری، محمد (1372) منطق صوری، تهران، مروی.
خیام، عمربن‌ابراهیم (1375) رباعیات حکیم خیام نیشابوری، به کوشش محمدعلی فروغی و قاسم غنی، تهران، فرزان.
رستگار فسایی، منصور (1380) انواع شعر فارسی، شیراز، نوید.
رودکی، جعفر بن محمد (1381) رودکی، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران، صفی‌علیشاه.
سعدی، مصلح بن عبدالله (1362) کلیات سعدی، به اهتمام محمدعلی فروغی، تهران، امیرکبیر.
شاملو، احمد (1387) مجموعه آثار، تهران، نگاه.
شفیعی‌کدکنی، محمدرضا (1389) موسیقی شعر، تهران، آگه.
شمس قیس رازی، شمس¬الدین محمد (1338) المعجم فی معاییر اشعار العجم، به کوشش محمدتقی مدرس رضوی، تهران، دانشگاه تهران.
صلاحی، عمران (1390) پشت دریچة جهان، تهران، مروارید.
طایفی، شهرزاد و سپیده محمدی¬خواه (1394) «بررسی ایجاز در زبان طرح»، علوم ادبی، دوره 5، شماره 7، صص 77-100.
عطار، محمد بن ابراهیم (1375) مختارنامه، به کوشش محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران، سخن.
علی‌پور، مصطفی (1379) می‌تراود مهتاب (مقدمه بر زیبایی‌شناسی تصویر و زبان شعر نیما)، تهران، پویش معاصر.
فولادی، علیرضا (1387) «نقد گرانیگاهی روشی برای نقد فرمالیستی شعر»، نقد ادبی، دوره 1، شماره 3، صص 137-163.
------------ (1394) بوطیقای سه‌گانی و مسائل آن، اصفهان، گفتمان اندیشه معاصر.
کافی، غلامرضا (1384) ترانک‌ها، بوشهر، شروع.
کسایی مروزی، مجدالدین ابوالحسن (1364) اشعار حکیم کسایی مروزی، به کوشش مهدی درخشان، تهران، دانشگاه تهران.
کشاورز، مسعود و فرشته رستمی (1384) «بررسی کارکرد تخیل در اشعار فروغ فرخزاد و سهراب سپهری بر اساس دیدگاه کالریج»، زبان و ادبیان فارسی، شماره 3، صص 105-132.
کیارستمی، عباس (1378) باد و برگ، تهران، نظر.
گشمردی، محمودرضا (1384) «نقش حافظه در فرایند یادگیری زبان خارجی»، پژوهش زبان‌های خارجی، شماره 28، صص 123-156.
مقربین، شهاب (1390) سوت زدن در تاریکی، تهران، چشمه.
مکاریک، ایرنا ریما (1393) دانشنامة نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران، آگه.
میرافضلی، علی (1387الف) «پیشینة شعر کوتاه در زبان فارسی»، شعر، شماره 61، صص 16-19.
------------ (1387ب) تمام ناتمامی، تهران، تکا.
------------ (1392) به همین کوتاهی، کرمان، نون.
نامعلوم (1314) تاریخ سیستان، به کوشش ملک‌الشعرای بهار، تهران، زوار.
نوذری، سیروس (1388) کوته¬سرایی، تهران، ققنوس.
وحیدیان‌کامیار، تقی (1370) بررسی منشأ وزن شعر فارسی، مشهد، آستان قدس رضوی.
ولک، رنه و آوستن وارن (1373) نظریة ادبیات، ترجمة ضیاء موحد و پرویز مهاجر، ویرایش حسین معصومی همدانی، تهران، علمی و فرهنگی.
هدایت، رضاقلی‌خان (1382) مجمع¬الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، 2جلد، تهران، امیرکبیر.
هوف، گراهام (1365) گفتاری درباره نقد، ترجمه نسرین پروینی، تهران، امیرکبیر.