بررسی کارکرد شاعرانه ضمایر در «مثنوی معنوی»
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانسینا بشیری 1 * , محمود فروتن 2 , احمد خاتمی 3
1 - دانشگاه شهید بهشتی تهران
2 - دانشگاه شهید بهشتی تهران
3 - دانشگاه شهید بهشتی
کلید واژه: مولانا مثنوی معنوی ضمیر آشنایی‌زدایی هنجارگریزی,
چکیده مقاله :
مثنوی معنوی مولانا به عنوان یکی از برجسته ترین متون عرفانی ادبیات فارسی، از منظر شاعرانگی نیز ارزش های بسیاری دارد. یکی از جنبه‌های شاعرانگی زبان در مثنوی، ضمایر و نقش آنها در زیبایی لفظی و معنایی این منظومة ارجمند است. در این مقاله بر اساس آرای فرمالیست های روسی درباره کارکرد شاعرانه زبان، ابتدا مفاهیم آشنایی زدایی و هنجارگریزی شرح داده شده و آنگاه به بررسی قاعده‌کاهی‌های معنایی، سبکی، نحوی و واژگانی و قاعده-افزایی ها در باب ضمایر موجود در شواهد شعری مثنوی معنوی و ارتباط آنها با اندیشه شاعر پرداخته شده است. نویسندگان در این پژوهش نشان داده اند که ضمایر در مثنوی معنوی، نقشی گسترده و مهم در شاعرانگی و خیال انگیزی اثر برعهده دارند و غیر از کارکردهای زیبایی شناختی، بار قابل توجهی از انتقال مفاهیم و معنای اثر را نیز بر دوش می‌کشند.
Mowlavi's Masnavi-e-Manavi, aside from being the most prominent mystical texts of Persian literature has a great poetic value. One of the most poetic aspects of the language in Masnavi is the pronouns and their functions in aesthetic and semantic features of this valuable collection of poems. In this article, the concepts of defamiliarization and deviation from the norm are described based on the views of Russian formalists on the poetic function of language; then the semantic, stylistic, syntactic and lexical deviations and extra-regularity related to pronouns in the poetic evidences of Masnavi-e-Manavi and their relationships with the poet's ideas are investigated. The results show that the pronouns have a major role in the poetic and imaginative aspects of Masnavi-e-Manavi, and besides their aesthetic role, they make a great contribution to convey meaning and concepts.
احمدی، بابک (1370) ساختار و تأویل متن، چاپ پانزدهم، تهران، مرکز.
اسداللهی، خدابخش و منصور علی¬زاده بیگدیلو (1391) «آشنایی¬زدایی و فراهنجاری معنایی در غزلیات مولوی»، بوستان ادب دانشگاه شیراز، سال چهارم، شماره 1، صص 1-18.
اسکولز، رابرت (1379) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران، آگه.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1389) دستور زبان فارسی 2، چاپ ششم، تهران، فاطمی.
بادامی، علی (1386) «ابهام و دوگانگی زبان در مثنوی مولانا»، آینه میراث، شماره 38، صص 243-251.
رادمنش، عطامحمد (1390) «هنجارگریزی مولوی در ردیف غزل»، متن¬شناسی ادب فارسی، دوره 47، شماره 9، صص 33-54.
زمانی، کریم (1388) شرح جامع مثنوی معنوی (دفتر اول)، چاپ سی و یکم، تهران، اطلاعات.
صفوی، کورش (1383) از زبان¬شناسی به ادبیات، جلد 1و2، چاپ سوم، تهران، سوره مهر.
----------- (1391) آشنایی با زبان¬شناسی در مطالعات ادب فارسی، تهران، علمی.
کردبچه، لیلا و حسین آقاحسینی دهاقانی و مرتضی هاشمی باباحیدری (1394) «جابجایی ضمیر شخصی متصل در شعر معاصر»، مجله شعرپژوهی بوستان ادب، دوره 7، شماره 3، صص 105-124.
گراوند، سعید (1391) «زبان و مسائل پیرامون آن در مثنوی معنوی»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، دوره 8، شماره 27، صص 135-159.
مولوی، جلال¬الدین محمد بلخی (1363) کلیات شمس یا دیوان کبیر، به تصحیح بدیع¬الزمان فروزانفر، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
----------------------- (1393) مثنوی معنوی، تصحیح رینولد.
ا.
نیکلسون، تهران، میراث مکتوب.
وحیدیان کامیار، تقی (1384) «فراهنجاری ضمایر در زبان شعر»، نامه فرهنگستان، دوره 6، شماره 1، صص 55-64.
---------------- (1385) «ضمیر مشترک یا ضمیر شخصی و ضمیر تأکیدی»، نامه فرهنگستان، دوره 8، شماره 2، صص 95- 103.
یاکوبسن، رومن و دیگران (1390) زبان¬شناسی و نقد ادبی، ترجمه مریم خوزان و حسین پاینده، چاپ چهارم، تهران، نی.