استعارههای مفهومی حسادت در منظومة «خسرو و شیرین» نظامی از دیدگاه شناختی
محورهای موضوعی : مطالعات زبان فارسیمریم علیمحمدی 1 * , ليلا هاشميان 2
1 - دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا، ایران
کلید واژه: حسادت, استعارة مفهومی, استعارة ساختاری, استعارة هستی¬شناختی و استعارة جهتی.,
چکیده مقاله :
نظامی، شاعر سدة ششم، یکی از مثنویسرایان بهنام ایران است که آثار بسیار فاخر و ماندگاری به نام «خمسه» از خود به جای گذاشته است. سبک او عراقی است و زبان او، فخامت و اصالت بالایی دارد. روایی بودن شعر، ایجاد تشبیهها، استعارة مطبوع، مضامین نو و کاربردی و توصیف مناظر و اشخاص از ویژگیهای شعر او است. در این پژوهش، با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به طبقهبندی و تجزیه و تحلیل استعارة مفهومی حسادت در منظومة «خسرو و شیرین» پرداخته شده است. از این‌رو، قلمروهای مبدأ هر استعاره را که نظامی برای مفهومسازی حوزههای انتزاعی به کار برده است، مشخص کردهایم. نظامی استعارههای مفهومی را با بهرهگیری از حوزههای مبدأ (عینی) برای درک مفاهیم انتزاعی خلق کرده است، زیرا درک مفاهیم انتزاعی بهتنهایی امری بسیار دشوار است. از آنجا که نظامی صرفاً یک راوی بوده، نمیتوان به نگرش شخصی او درباره استعاره مفهومی حسادت پی برد، اما میتوان گفت که حوزة مبدأ قیاس، یکی از پرکاربردترین حوزههای مبدأ برای خلق استعارههای اوست. همچنین نتایج نشان میدهد که استعارههای هستیشناختی، بیشترین بسامد وقوع و استعارههای جهتی، کمترین بسامد وقوع را دارند؛ زیرا اولین چیزی که فرد در این جهان هستی میشناسد، بدن خودش است.
Conceptual Metaphors of Jealousy in Nizami’s
"Khosrow and Shirin" from a Cognitive Perspective
Maryam Ali Mohammadi*
Leila Hashemian**
Nezami, a poet of the sixth century, is one of the popular Masnavi poets of Iran who has left very glorious and lasting works called "Khamseh". His style is Iraqi, and his language is very lofty and original. The narration of his poetry is the creation of similes, pleasant metaphors, new and practical themes, and the description of landscapes and people. In this research, using a descriptive-analytical method, the conceptual metaphor of jealousy has been classified and analyzed in the Khosrow and Shirin poetry volume. In this regard, we have identified the concrete conceptual space of each metaphor, a process that has been used to conceptualize abstract conceptual spaces. The metaphors have been created very beautifully and rich conceptual metaphors using beautiful concrete conceptual spaces to understand abstract conceptual ones, since it is very difficult to understand abstract concepts alone. As Nezami was merely a narrator, his personal view of the conceptual metaphor of jealousy cannot be understood well, but it can be asserted that the concrete conceptual space of analogy is one of the most widely used conceptual spaces for the creation of his metaphors.
Keywords: jealousy, conceptual metaphor, Orientational metaphor, Ontological metaphor, Structural metaphor.
Introduction
This study examines the conceptual metaphors of jealousy in Nizami Ganjavi’s "Khosrow and Shirin," a renowned Persian romantic epic from the 12th century. Jealousy, as a complex and often destructive emotion, plays a pivotal role in the narrative, driving key plot developments. The research adopts a cognitive linguistic approach to analyze how Nizami conceptualizes jealousy through metaphorical mappings, drawing on Lakoff and Johnson’s theory of conceptual metaphor. The study aims to uncover the source domains used to structure the abstract concept of jealousy, shedding light on Nizami’s artistic and cognitive strategies.
Literature Review
Previous research on jealousy in Persian literature has been limited, with few studies focusing on its metaphorical representations. Existing works have explored conceptual metaphors in other emotional domains, such as love and anger, but jealousy remains understudied. Studies on Nizami’s works, like those by Obeidi and Roumiani (2019), have examined love metaphors, while others have analyzed directional metaphors in Ferdowsi’s "Shahnameh" (Khatami-Nia & Hassan-Zadeh, 2019). This study fills a gap by specifically addressing jealousy in "Khosrow and Shirin," offering a fresh perspective on Nizami’s metaphorical language.
Theoretical Framework
The study is grounded in Lakoff and Johnson’s (1980) conceptual metaphor theory, which posits that abstract concepts are understood through concrete, experiential domains. Metaphors are categorized into three types:
- Structural Metaphors: Framing one concept in terms of another (e.g., "Jealousy is a disease").
- Ontological Metaphors: Treating abstract concepts as entities or substances (e.g., "Jealousy is a fire").
- Orientational Metaphors: Organizing concepts spatially (e.g., "Jealousy is a downward force").
- The analysis identifies the source domains Nizami employs to conceptualize jealousy, highlighting their cultural and cognitive underpinnings.
Results and Discussion
The analysis reveals that Nizami predominantly uses ontological
metaphors (e.g., jealousy as a destructive force or a consuming fire) to depict jealousy, followed by structural and orientational metaphors. Key findings include:
- Ontological Metaphors: Jealousy is often portrayed as a physical entity (e.g., a weapon or a monster), emphasizing its tangible impact on characters.
- Structural Metaphors: Jealousy is framed as a battle or a trap, reflecting its role in conflicts and power struggles.
- Orientational Metaphors: Less frequent, these metaphors spatialize jealousy (e.g., "falling into jealousy").
The study also notes that most source domains are abstract, suggesting Nizami’s reliance on shared cultural and experiential knowledge to convey the complexities of jealousy. For instance, jealousy is linked to emotions like anger, resentment, and helplessness, which are universally understood.
Conclusion
Nizami’s "Khosrow and Shirin" employs a rich array of conceptual metaphors to depict jealousy, with ontological metaphors being the most prevalent. This reflects the human tendency to understand abstract emotions through bodily and physical experiences. The study underscores Nizami’s mastery in using metaphorical language to deepen the narrative’s emotional and psychological dimensions. While the metaphors align with traditional Persian literary conventions, their cognitive foundations remain relevant to contemporary readers. Future research could explore cross-cultural comparisons of jealousy metaphors or extend this framework to other emotions in Persian literature.
References
Lakoff, G. & Johnson, M. (1980) Metaphors We Live by. Chicago and London: The
University of Chicago Press.
Lakoff, G. (1990) The Contemporary Theory of Metaphor. In A. Ortony (Ed.), Metaphor and Thought (pp. 202-251). Cambridge: Cambridge University Press. Lakoff.
Heine, B., Claudi, U., & Hünnemeyer, F. (1994) Grammaticalization: A Conceptual Framework. Chicago: University of Chicago Press, p. 46.
* Corresponding Author: M.A in Persian Language and Literature, Bu-Ali Sina University, Iran.
maryam73am@gmail.com
** Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Bu-Ali Sina University, Iran.
dr_hashemian@yahoo.com
اسلام¬پناه، زهرا و دیگران (1401) «بررسی حوزههای مبدأ و مقصد استعارههای آثار سوررئال از منظر زبان¬شناسی شناختی بر پایه نظریه¬های کوچش»، متن¬پژوهی ادبی، سال بیست¬وششم، شماره 93، صص 233-284.
اسداللهی، خدابخش و مهدی عبدی (1396) «بررسی استعاره «زندگی» در اشعار فروغ فرخزاد بر پایة زبان¬شناختی»، فصلنامه مطالعات نظریه و انواع ادبی، سال دوم، شماره 4، پاییز، صص 27-28.
جاحظ، عمرو بن ¬بحر (1412) البیان التبیین، بیروت، الهلال.
خاتمی‌نیا، میثم و محمدحسن حسن¬زادة نیری (1398) «استعارههای جهتی در آغاز شاهنامه»، متن‌پژوهی ادبی، شمارة 82، صص 7-33.
ذوالفقاری، اختر و نسرین عباسی (1394) «استعاره مفهومي و طرح¬واره‌هاي تصويري در اشعار ابن خفاجه»، پژوهش¬های ادبی و بلاغی، شمارة 3، صص 105-120.
راسخ مهند، محمد (1389) درآمدی بر زبانشناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم، تهران، سمت.
شمیسا، سیروس (1371) بیان، تهران، فردوس.
صفوی، کوروش (1385) فرهنگ توصیفی معنی¬شناسی، تهران، فرهنگ معاصر.
عباسی، رضا (1397) بررسی استعاره¬های مفهومی در شعرهای برگزیدة عباس صفارسی، پایان¬نامه کارشناسی¬ارشد، رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بوعلی سینا، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، استاد راهنما: دکتر قهرمان شیری.
عبیدی، حسین و بهروز رومیانی (1398) «استعاره مفهومی عشق در آثار نظامی»، زیبایی¬شناسی ادبی، شمارة 41، صص 53-76.
کارگر، شهرام و دیگران (1399) «نقش نور در مفهومسازی عشق در غزلیات حافظ»، پژوهش¬های بین‌رشته¬ای ادبی، شمارة 3، صص 212- 234.
کوچش، زلتن (1393) مقدمه¬ای کاربردی بر استعاره، ترجمه شیرین پورابراهیم، چاپ اول، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه¬ها (سمت).
گلفام، ارسلان و فاطمه یوسفی¬راد (1381) «زبان¬شناسی شناختی و استعاره»، تازه‌های علوم ¬شناختی، سال چهارم، شماره ۳، صص 56-59.
مارکس، ترنس (1380) استعاره، ترجمة فرزانه طاهری، چاپ دوم، تهران، مرکز.
میرزا رضایی، حمید (1393) نثر روان خسرو و شیرین، تهران، شیرمحمدی.
نظامی، الیاس بن یوسف (1387) خسرو و شیرین، تصحیح حسن وحید دستگردی، تهران، ارمغان.
نغزگوی کهن، مهرداد و شادی داوری (1393) فرهنگ توصیفی زبانشناسی تاریخی.
تهران، انتشارات سمت.
هاشمی، زهره (1389) «نظریه استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، ادب‌پژوهی، شمارة 12، صص 119-140.
هاشمیان، لیلا و بهزاد اتونی (1389) «آموزه‌های حکمی و اخلاقی در بهمن‌نامه و جستاری در ریشه‌های ایرانی و اسلامی آن»، فصلنامه زبان و ادب فارسی، سال اول، شماره 2، صص 157-172.
Lakoff, G. (1990) The Contemporary Theory of Metaphor. In A. Ortony (Ed), Metaphor and Thought (pp. 202-251). Cambridge: Cambridge University Press. Lakoff.
Lakoff, G. & Johnson, M. (1980) Metaphors We Live by. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Heine, B., Claudi, U., & Hünnemeyer, F. (1994) Grammaticalization: A Conceptual Framework. Chicago: University of Chicago Press, p. 46.