تحلیل سیر تحول انسان‌گرایی مدرن شخصیت‌های زن در رمان فارسی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانپریوش میرزاییان 1 * , جهانگير صفري 2 , نرگس باقری 3
1 - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، ایران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهرکرد، ایران
3 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه ولیعصر (عج)رفسنجان، ایران
کلید واژه: مدرنیته, انسان‌گرایی مدرن, زنان, رمان فارسی و جامعه‌شناسی ادبیات.,
چکیده مقاله :
مدرنیته و انسان‌گرایی مدرن، نقش بسیار مهمی در تحولات ذهنی زن ایرانی داشته است. یکی از منابعی که تغییرات و تحولات ناشی از مدرنیته و انسان‌گرایی مدرن را بازنمایی کرده، رمان فارسی است. این مقاله درصدد است تا با بررسی رمان‌های منتخب فارسی در سه بازۀ زمانی ـ از سال 1300ه.ش تا 1320ه.ش، از 1320ه.ش تا 1345ه.ش و از 1345ه.ش تا 1357 ه.ش ـ با تکیه بر نظریه های «آنتونی گیدنز»، تأثیرات انسان‌گرایی مدرن بر زنان را که در رمان فارسی تصویر شده است، بررسی کند. بررسی انجام شده بیانگر آن است که آنچه نویسندگان به تصویر می‌کشند، نشان می‌دهد که در دورۀ اول تحول ناشی از رواج لذت‌گرایی مدرن نتوانسته است به طور کلی ذهن زنان را از تفکرات وابسته به سنت رها کند. رواج بیش از پیش مؤلفه‌های مدرنیته در بازۀ زمانی دوم، میدانی گسترده‌تر از علایق و خواست‌های انسانی را برای زنان مهیا کرده است. رواج اندیشه‌های فمینیستی هرچند نشان از رواج تدبیرگرایی مدرن در این دوران است، تناقضات رفتاری زنان و میزان سطحی بودن این تفکر را در بین آنان نشان می‌دهد. افراط در پیروی از خواسته‌های انسانی و غریزی در دورۀ سوم حاکی از جهش تفکر انسان‌گرایی است. در این دوران، انفعال ناشی از تقدیرگرایی نیز مورد انتقاد نویسندگان بوده است.
Modernity and modern humanism have played an essential role in the growth of Iranian women's minds. One of the sources which reflect the changes and developments of modernity and modern humanism is Persian novels. This article based on Anthony Giddens' viewpoint investigates the effects of modernity on Iranian women by reviewing selected Persian novels which were published in this three periods of time: from 1300 to 1320, from 1320 to 1345 , and from 1345 to 1357 . The research demonstrates that generally in the first period, the evolution caused by the prevalence of modern humanism has not been able to liberate women thinking from traditional perspectives. In the second period, growing the popularity of modernity elements has provided a variety of human interests and desires for women. Although increasing feminist ideas shows the prevalence of modern rationalism in this period, behavioral contradictions between women reveals the superficiality of the viewpoint among them. Overindulgence in following instinctive desires in the third period indicates a jump in humanistic thinking. During this period, the passivity caused by fatalism has also been criticized by the authors.
آلبرتینی، ژان مری (1352) مکانیسم‌های از رشد ماندگی، ترجمه ابوالحسن بنی‌صدر، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی.
احمدی، بابک (1373) مدرنیته و اندیشه انتقادی، تهران، مرکز.
----------- (1387) معمای مدرنیته، چاپ پنجم، تهران، مرکز.
اسلامی، محمدعلی (1346) افسانه و افسون، تهران، جوانه.
بشیریه، حسین (1385) «ایدئولوژی و فرهنگ سیاسی گروه‌های حاکم در دوره پهلوی»، نقد و نظر، دوره دوم شماره 7-8، صص 74-85.
به‌آذین، محمود (1342) دختر رعیت، تهران، نیل.
بهبهانی، مرضیه؛ سیاوش خاکپور و مصطفی گرجی (1392) «بررسی و تحلیل انتقادی گفتمان رمان سگ و زمستان بلند»، مطالعات داستانی، سال اول، شماره 4، صص 5-22.
پارسی‌پور، شهرنوش (1387) سگ و زمستان بلند، چاپ سوم، لس‌آنجلس، تصویر؛ سن‌خوزه، زمانه.
ترابی فارسانی، سهیلا (1397) زن ایرانی در گذار سنت به مدرن، تهران، نیلوفر.
تیلور، چارلز (1385) «سه ملالت مدرنیته»، ترجمه حیدر شادی، فصلنامه علامه، شماره 12، صص 81-92.
جلیلی، جهانگیر (1312) من هم گریه کرده‌ام، تهران، مطبعه حسین باقرزاده.
چوبک، صادق (1345) سنگ صبور، تهران، جاویدان.
حاجی‌حیدری، حامد (1388) آنتونی گیدنز؛ مدرنیت، زمان، فضا، تهران، اختران.
حجازی، محمد (1307) هما، تهران، ابن‌سینا.
------------ (1340) زیبا، تهران، ابن‌سینا.
حسینی اسحاق¬آبادی، فاطمه (1390) «سنت و مدرنیته در رمان‌های احمد محمود»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، به راهنمایی مهبود فاضلی، دانشکده ادبیات زبان‌های خارجی و تاریخ، دانشگاه الزهرا.
خلیلی، عباس (1303) روزگار سیاه، تهران، اقدام.
دانشور، سیمین (1348) سووشون، تهران، خوارزمی.
دوران، احمد ( 1378) «نگاه گیدنز به مدرنیته»، کتاب ماه علوم اجتماعی، (22)، صص3-7.
دولت‌آبادی، یحیی (1305) شهرناز، تهران، مجلس.
صانع‌پور، مریم (1389) «انسان‌گرایی مدرنیته و مبانی اسطوره‌ای آن»، نشریه غرب‌شناسی بنیادی، شماره 1، صص 87-116.
صفری، جهانگیر و دیگران (1396) «مدرنیته و ساختار سنتی خانواده با تکیه بر رمان شوهر آهو خانم»، نشریه زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه خوارزمی)، سال بیست¬وپنجم، شماره 82، صص 217-240.
علوی، بزرگ (1331) چشمهایش، تهران، جاویدان.
علیزاده، غزاله (1396) دو منظره و داستان‌های دیگر، چاپ چهارم، تهران، توس.
فرخجسته، هوشنگ (1371) «ویژگی‌های جوامع سنتی و جوامع صنعتی»، کتاب توسعه، شماره 3، صص 143-158.
فرسی، بهمن (1353) شب یک شب دو، تهران، سازمان چاپ و پخش پنجاه و یک.
فصیح، اسماعیل (1369) دل کور، تهران، نو.
کاظمی، مشفق (1347) تهران مخوف، تهران، بامداد.
گلی، احمد و دیگران (1389) «روايت گذر از سنت به مدرنيته در داستان «طعم گس خرمالو» زويا پيرزاد»، نشریه بهارستان سخن، سال شانزدهم، شماره 6، صص 81-98.
گیدنز، آنتونی (1376) جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران، نشرنی.
----------- (1387) پیامدهای مدرنیته، ترجمه محسن ثلاثی، چاپ چهارم، تهران، مرکز.
-----------(1388) مدرنیت زمان فضا، ترجمه حامد حاجی حیدری، تهران، اختران.
---------- (1395) جهان لغزنده است، جهانی شدن چگونه دنیای ما را شکل می‌دهد؟، ترجمه علی عطاران، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
---------- (1398) تجدد و تشخص، ترجمه ناصر موفقیان، چاپ یازدهم، تهران، نی.
محمود، احمد (1353) همسایه‌ها، تهران، امیرکبیر.
مسعود، محمد (1311) تفریحات شب، تهران، دانش.
نیازی، محسن و الهام شفائی مقدم (1393) «بررسی عوامل مؤثر بر تقدیرگرایی زنان»، نشریه جامعه‌پژوهی فرهنگی، شماره 1، صص 123-147.
واترز، مالکوم (1381) مدرنیته، مفاهیم انتقادی جامعه سنتی، جامعه مدرن، ترجمه منصور انصاری، تهران، نقش جهان.
هاشمی، زکریا (1348) طوطی، تهران، روزن.