نقدِ نظریه‌زدگی: کاربست نادرست نظریه‌ها با تأکید بر مقالات مربوط به آراء باختین
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 - دانشگاه گلستان
کلید واژه: نظریه‌های ادبی بینامتنیت منطق مکالمه نگاه انتقادی میخائیل باختین,
چکیده مقاله :
پژوهش هایی که بر پایۀ یکی از نظریه های ادبی (فرمالیسم، ساختارگرایی، روایت‌شناسی، شالوده‌شکنی و...) صورت گرفته، با اقبال فراوانی از سوی پژوهشگران و جامعۀ دانشگاهی روبه رو شده است. این رشد تصاعدی، منتقدانی نیز داشته و دارد. هر یک از آنان به دلایلی، پذیرش و کاربست بی چون و چرای این نظریه ها را نادرست دانسته، خواستار نگاهی انتقادی و آسیب شناسانه به این نظریه‌ها همچنین مقالات و کتاب هایی هستند که بر پایۀ آنها انتشار یافته اند. مقالۀ حاضر نیز نگاهی انتقادی و آسیب شناسانه دارد به پژوهش هایی (مقالات) که بر اساس آرا و آثار «میخائیل باختین» (منطق مکالمه و بینامتنیت) نوشته و منتشر شده است. نتیجۀ این بررسی نشان می دهد که عمدۀ این مقالات ضعف-های اساسی و متعددی دارد که اصلی ترین آنها عبارتند از: بی توجهی به بسترها و پیش‌فرض‌هایی که این نظریه ها در آن بالیده اند، انتخاب نادرست نظریه ها (بینامتنیت به جای ساختارگرایی، بینامتنیت به جای نقد منابع، منطق مکالمه به جای تبارشناسی)، ساده سازی، تصادفی بودن ارتباط نظریه و متن، برخورد ارزش مدارانه و نادیده گرفتن واقعیت ها.
Nowadays, the researches which are based upon one of the literary theories (Formalism, structuralism, narratology, deconstructionism …) have been very popular among researchers, and academic society. This increasing growth had and have been the subject of some critics too. Each one of them for some reasons have criticized the unconditional application of these theories, and asked for critical and pathological review of these theories, and the articles and books which have been written based on them. The present article has also a critical and pathological perspective in reviewing the researches (articles) which have been written and published based on Mikhail Bakhtin’s ideas and works (logic of dialogue and intertextuality). The results show that most of these articles have fundamental and numerous weak points, but the main ones are as follows: neglecting the backgrounds and presuppositions based on which these theories have been formed, making mistake in choosing the theories (inter textuality instead of structuralism, intertextuality instead of criticizing the resources, logic of dialogue instead of genealogy), simplification, arbitrary relation between theory and text, prejudice and ignoring the facts.
آرون، ریمون (1382) مراحل اساسی سیر اندیشه در جامعه¬شناسی، ترجمۀ باقر پرهام، تهران، علمی- فرهنگی.
آلن، گراهام (1385) بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران، مرکز.
احمدی، بابک (1382) ساختار و تأویل متن، تهران، مرکز.
اشمیتس، توماس (1389) درآمدی بر نظریۀ ادبی جدید و ادبیات کلاسیک، ترجمۀ حسین صبوری و صمد علیون خواجه دیزج، تبریز، دانشگاه تبریز.
افلاطون (1380) دورۀ آثار افلاطون، ترجمۀ محمدحسن لطفی، تهران، خوارزمی.
انصاری، منصور (1384) دموکراسی گفت¬وگویی: امکانات دموکراتیک اندیشه¬های میخائیل باختین و یورگن هابرماس، تهران، مرکز.
باختین، میخاییل (1387) تخیل مکالمه¬ای: جستارهایی دربارۀ رمان، ترجمۀ رؤیا پورآذر، تهران، نی.
برنز، اریک (1381) میشل فوکو، ترجمۀ بابک احمدی، تهران، ماهی.
تایسن، لیس (1387) نظریه¬های نقد ادبی معاصر، ترجمۀ مازیار حسین¬زاده و فاطمه حسینی، تهران، نگاه امروز/ حکایت قلم نوین.
تلخابی، مهری (1388) «نیم¬نگاهی به عرفان حافظ از منظر بینامتنیت: جستاری پساساختارگرایانه»، فصلنامۀ تخصصی عرفان، سال ششم، شمارۀ 21، صص 143-159.
تودوروف، تزوتان (1377) منطق گفت¬وگویی میخائیل باختین، ترجمۀ داریوش کریمی، تهران، مرکز.
حسن¬زادۀ میرعلی، عبدالله و رضا قنبری عبدالملکی (1390) «بازتاب اشعار سنتی و معاصر فارسی در شعر شفیعی¬کدکنی: با رویکرد به نظریۀ بینامتنیت»، پژوهشنامۀ ادب غنایی، سال نهم، شمارۀ 16، صص 47-72.
حکمت، شاهرخ (1389) «عناصر بینامتنیت در غزل¬های سنایی و خاقانی»، اندیشه¬های ادبی، سال دوم، شمارۀ 3، صص 33-62.
دزفولیان، کاظم و عیسی امن¬خانی (1388) «دیگری و نقش آن در داستان¬های شاهنامه»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 13، ، صص 1-24.
رالز، جان (1387) نظریۀ عدالت، ترجمۀ سید محمدکمال سروریان و مرتضی بحرانی، تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
رستمی، فرشته (1390) «دیگران: خوانشی نقادانه از رویکرد بیژن نجدی به انسان»، کاوش¬نامه، سال دوازدهم، شمارۀ 22، صص 181-208.
رضایی دشت، ارژنه (1387) «نقد و تحلیل قصه¬ای از مرزبان¬نامه بر اساس رویکرد بینامتنیت»، فصلنامۀ نقد ادبی، سال اول، شمارۀ 4، صص 31-52.
رضی، احمد و محسن بتلاب اکبر آبادی (1389) «منطق¬الطیر عطار و منطق گفت¬وگویی»، فصلنامۀ زبان و ادب پارسی، شمارۀ 46، صص 19-46.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390) با چراغ و آینه، تهران، سخن.
شهابی، هوشنگ (1385) «مقررات لباس پوشیدن برای مردان در ترکیه و ایران»، در: تجدد آمرانه، گردآوری و تألیف تورج اتابکی، ترجمۀ مهدی حقیقت¬خواه، تهران، ققنوس.
غلامحسین¬زاده، غریب¬رضا (1386) «حافظ و منطق مکالمه: رویکردی باختینی به اشعار حافظ شیرازی»، فصل¬نامۀ پژوهش زبان¬های خارجی، شمارۀ 39، صص 95-110.
فاطمی، فریدون (1385) «مقدمه مترجم» چاپ شده در دوگانگی واقعیت/ارزش، هیلری پاتنم، تهران، مرکز.
فی، برایان (1389) پارادایم¬شناسی علوم انسانی، ترجمۀ مرتضی مردیها، تهران، پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
قاضی مرادی، حسن (1385) استبداد در ایران، تهران، اختران.
---------------- (1391) شوق گفت¬وگو و گستردگی فرهنگ تک¬گویی در میان ایرانیان، تهران، دات.
کاتوزیان، محمدعلی (1386) دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمۀ حسن افشار، تهران، مرکز.
گرین، جان و دیگران (1385) مبانی نقد ادبی، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران، نیلوفر.
گودرزی، غلامرضا (1389) جامعه¬شناسی استبداد ایرانی، تهران، مازیار.
لسناف، مایکل ایچ (1389) فیلسوفان سیاسی قرن بیستم، ترجمۀ خشایار دیهیمی، تهران، ماهی.
مک آفی، نوئل (1385) ژولیا کریستوا، ترجمۀ مهرداد پارسا، تهران، مرکز.
نامور مطلق، بهمن (1390) درآمدی بر بینامتنیت، تهران، سخن.
--------------- (1386) «بارت و بینامتنیت»، مقالات هم¬اندیشی¬های بارت و دریدا، به کوشش امیرعلی نجومیان، تهران، فرهنگستان هنر.
نولز، رونلد (1391) شکسپیر و کارناوال پس از باختین، ترجمۀ رؤیا پورآذر، تهران، هرمس.
هارلند، ریچارد (1388) درآمدی تاریخی بر نظریۀ ادبی از افلاطون تا بارت، ترجمۀ علی معصومی و شاپور جورکش، تهران، چشمه.
هایک، فردریش فون (1390) راه بردگی، ترجمۀ فریدون تفضلی و حمید پاداش، تهران، نگاه معاصر.
هولمز، رابرت ال (1385) مبانی فلسفۀ اخلاق، ترجمۀ مسعود علیا، تهران، ققنوس.
Bakhtin, Mikhail (1984) problems of Dostovesky's poetice, edited and translated by c. Emerson, Manchester, Manchester university Press.
Kristeva, Julia (1984) Revolution in poetic Language, translated by Margaret Walter, Columbia University press.