خوانش شعر «نوبت» بر اساس رویکرد نشانه‌شناسی «مایکل ریفاتر»
محورهای موضوعی : پژوهش‌های ادبیات کلاسیک ایران
پرند فیاض‌منش
1
*
,
علي صفایی سنگری
2
1 - دانشگاه آزاد اسلامی کرمانشاه
2 -
کلید واژه: نشانه‌شناسی مایکل ریفاتر شعر گفتار سید علی صالحی,
چکیده مقاله :
شعر گفتار، یکی از جریان‌های برجستۀ شعر معاصر و شعری مخاطب‌محور است که در آن کنش القایی گفتار، مهم‌ترین عامل در برقراری ارتباط میان متن و خواننده به شمار می‌آید. در این مقاله، شعر زایا و باز «نوبت» از مجموعۀ «سفر به خیر» سید علی صالحی به روش توصیفی- تحلیلی با تکیه بر رویکرد نشانه‌شناسی «ریفاتر» بررسی می‌شود. هدف از این پژوهش، درک ظرفیت‌ها و خوانشی جدید از شعر گفتار است. در خوانش دریافتی شعر «نوبت» که با تکیه بر نشانه‌های مستقیم صورت می‌گیرد، دلالت نهایی شعر، توصیفی صریح از آمیختگی رفتن و اندوه است. امّا در خوانش دیگر متن که با توجّه به کاربست چارچوب نظریۀ ریفاتر انجام شده، خواننده از نشانه‌های نشان‌دار و غیر مستقیم فضای روایی به فضایی سیاسی- عاطفی میرسد؛ چنان که مرگ، دلالت نهایی شعر است و سیر زندان- ترانه- مرگ، چرخه‌ای مطابق با چرخۀ عناصر غیر دستوری، انباشت‌ها، منظومه‌های توصیفی، هیپوگرام‌ها و فضای بینامتنی از صدای «شاملو» و صدای دو شعر از «احمدرضا احمدی» و «حافظ موسوی» با شبکۀ دلالتی همسان مرگ است.
Colloquial poetry is one of the prominent trends in contemporary poetry. This kind of poem, in which induced speech act is the most important factor in communication between text and reader, is audience-oriented. In this paper, “Nobat”, a generative and open poem from “Safar be kheyr” Collection by Seyyed Ali Salehi, is investigated by descriptive-analytical method with an approach to Michael Riffaterre Semiotics of Poetry. The purpose of this study is to understand the capacity and a new reading of colloquial poetry. In heuristic reading of “Nobat”, which is based on direct signs, the final implication of the poem is an explicit description of combined senses of leaving and grief. But, in another reading of the poem, in which Riffaterre’s theoretical framework is employed, a reader moves from marked and indirect signs of the narrative space to a political-emotional space; as if death is the ultimate indication of poetry and imprisonment - chanting – death is a cycle in accordance with non-grammatical elements, accumulations, descriptive systems, hypograms, and the intertextual space of Shamloo's voice and the sound of two poems by "Ahmad Reza Ahmadi" and "Hafez Mousavi" with similar implications network of death..
آلن، گراهام (1389) بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، چاپ سوم، تهران، مرکز.
احمدی، احمدرضا (1386) ساعت 10 صبح بود، چاپ دوم، تهران، چشمه.
برسلر، چارلز (1386) درآمدی بر نظریه‌ها و روش‌های نقد ادبی، تهران، نیلوفر.
برکت، بهزاد و طیبه افتخاری (1389) «نشانه‌شناسی شعر، کاربست نظریۀ مایکل ریفاتر بر شعر ای مرز پرگهر فروغ فرخزاد»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیّات تطبیقی، دورۀ اوّل، شمارۀ چهارم، صص 109-130.
بیرانوند، احمد (1389) شرح حاشیه: بررسی جریان‌های حاشیه‌ای شعر معاصر بعد از نیما، تهران، روزگار.
پاینده، حسین (1387) «نقد شعر آی آدم¬ها سرودۀ نیما یوشیج از منظر نشانه‌شناسی»، نامۀ فرهنگستان، سال چهارم، شمارۀ دهم، صص 95-113.
تسلیمی، علی (1387) گزاره‌هایی در ادبیّات معاصر ایران، شعر، چاپ دوم، تهران، اختران.
جواری، محمدحسین و احمد حمیدی (1386) «سیر نظریه‌های ادبی معطوف به خواننده در قرن بیستم»، مجلۀ ادب¬پژوهی، شمارۀ سوم، صص 143-176.
زبردست، ایرج (1394) ارمغان دوست: زندگی و شعر سید علی صالحی، تهران، نگاه.
سلدن، رامان و پیتر ویدوسون (1377) راهنمای نظریۀ ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، چاپ دوم، تهران، طرح نو.
سیبیاک، تامس آلبرت (1391) نشانه‌ها: درآمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمۀ محسن نوبخت، تهران، علمی.
شاملو، احمد (1381) مجموعۀ آثار، دفتر یکم: شعرها، چاپ سوم، تهران، زمانه.
شریفی، فیض (1393) شعر زمان ما (9): سید علی صالحی، چاپ دوم، تهران، نگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391) رستاخیز کلمات؛ در سر گفتارهایی دربارۀ نظریۀ ادبی صورت‌گرایان روس، چاپ سوم، تهران، سخن.
صالحی، سید علی (1382) شعر در هر شرایطی (گفت¬وگو با سید علی صالحی پیرامون جنبش شعر گفتار)، تهران، نگیما.
------------- (1391) مجموعه اشعار (دفتر یکم)، چاپ پنجم، تهران، نگاه.
صفوی، کورش (1391) نوشته‌های پراکنده (دفتر دوم) نشانه‌شناسی و مطالعات ادبی، تهران، علمی.
ضیمران، محمد (1383) درآمدی بر نشانه‌شناسی هنر، چاپ دوم، تهران، قصه.
قاسم‌زاده، سید علی و علی‌اکبر فخرو (1393) «خوانش هرمنوتیکی- بینامتنی بیتی از دیوان حافظ بر مبنای نظریۀ بینامتنی مایکل ریفاتر»، پژوهش زبان ادبیّات فارسی، شمارۀ سی و دوم، صص 89-118.
کالر، جاناتان (1390) در جست¬وجوی نشانه‌ها (نشانه‌شناسی، ادبیّات، واسازی)، ترجمۀ لیلا صادقی و تینا امراللهی، چاپ دوم، تهران، علم.
گرین، کیت و جیل لبیهان (1383) درسنامۀ نظریه و نقد ادبی، گروه مترجمان، تهران، روزگار.
مکاریک، ایرناریما (1388) دانشنامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ سوم، تهران، آگه.
موسوی، پژمان (1394) بیانیه برای باران (شعر و زندگی سید علی صالحی)، تهران، علم.
موسوی، حافظ (1390) خرده¬ریز خاطره‌ها و شعرهای خاورمیانه (مجموعه شعر)، چاپ سوم، تهران، آهنگ دیگر.
نامور مطلق، بهمن (1390) درآمدی بر بینامتنیت، تهران، سخن.
نبی‌لو، علیرضا (1390) «کاربرد نظریۀ نشانه‌شناسی مایکل ریفاتر در تحلیل شعر ققنوس نیما»، فصلنامۀ پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، دورۀ اوّل، شمارۀ اوّل، صص 81-94.