کارکرد تضاد و تقابل در زیبایی‌شناسی تصاویر غزلیات عطار، بر اساس آراء جرجانی
محورهای موضوعی : پژوهش‌های ادبیات کلاسیک ایران
عطیه مشاهری فرد
1
*
,
حسینعلی قبادی
2
,
مریم حسینی
3
,
علیرضا نیکویی
4
1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه الزهرا(س)
4 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه گیلان
کلید واژه: زیبایی‌شناسی عبدالقاهر جرجانی تضاد و تقابل غزلیات عطار ,
چکیده مقاله :
عبدالقاهر جرجانی از دانشمندان بلاغت و نحویون بنام سده پنجم است که بیشتر با نظریۀ «نظم» و «معنای معنا» شناخته می‌شود. دو کتاب ارزشمند او، «اسرارالبلاغه» و «دلایل الاعجاز»، در تبیین و ریشه‌یابی مباحث زیبایی‌شناسی سخن است. گرچه او در بیان سازه‌های مؤثر در زیبایی، بیشتر به تشبیه، تمثیل، استعاره و مجاز می‌پردازد، روشی که برای تحلیل ارزش زیبایی‌شناختی پی‌می‌گیرد و عواملی که در زیبایی صور خیال ذکرشده بیان می‌کند، می‌تواند راهی برای پژوهش دربارۀ دیگر آرایه‌های سخن باشد. در این پژوهش بر پایه روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه نظریات جرجانی، به تحلیل کارکرد تضاد و تقابل در زیبایی‌شناسی غزلیات عطار پرداخته می‌شود. این جستار روشن خواهد ساخت که آنچه از دید جرجانی سبب‌ساز زیبایی است، در نمودهای گوناگون ظهور عنصر تضاد و تقابل در تصویر ادبی (همچون تضاد و طباق، انواع پارادوکس و...) وجود دارد و بر اساس این، تضاد از سازه‌های توان‌بخش ادبیت متن به شمار می‌رود.
Abdolghaher Jorjani is one of the well known rhetoricians and syntacticians of fifth century who is best known for his “construction theory” and “the meaning of meaning”. Two of his great books named Asrar al-balaghah and Dala'il al-I'jaz explain aesthetic issues of the discourse. What he has expressed about these imageries can also be useful for studying other literary devices. Although he has referred to simile, allegory, metaphor, and metonymy to explain the effective elements of aesthetics, the method he has used to analyze the aesthetic value of the text, and the effective factors he presented for aesthetic analysis of the imageries can also be useful in studying other figures of speech. Using a descriptive-analytical approach, and according to Jorjani’s views, this study aims at analyzing the function of contradiction and conflict in the aesthetic analysis of Attar’s sonnets. This study attempts to show that what Jorjani had considered to be important aesthetic factors can be found in different representations of the elements of contradiction and conflict (e.g. antonyms, different types of paradox, etc.). Based on the findings, contradiction is one of the effective elements of literariness of the text.
احمدی، بابک ( 1375) حقیقت و زیبایی، تهران، مرکز.
ابودیب، کمال (1394) صور خیال در نظریۀ جرجانی، ترجمه فرزان سجودی و فرهاد ساسانی، تهران، علم.
الساحلی، علی سلیمان (1996) التضاد فی النقد الادبی، مع دراسه تطبیقیه من شعر أبی تمام، منشورات جامعه قان یونس بنغازی.
بالو، فرزاد و مهدی خبازی (1394) دال و مدلول در اندیشۀ ناصرخسرو، ماهنامه جستارهای ادبی، ش4، مهر و آبان 1394 – صص 1-13.
بیگزبی، سی.
و.
ای (1384) دادا و سوررئالیسم، چاپ چهارم، تهران، مرکز.
جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن (1389) اسرارالبلاغه، ترجمه جلیل تجلیل، چاپ پنجم، دانشگاه تهران.
---------------------------- (1386) دلایل¬الاعجاز، ترجمه و تحشیه محمد رادمنش، مشهد، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس.
حسینی، مریم (1385) زیبایی‌شناسی زبان عرفانی در شطحیات بایزید بسطامی، فصلنامه هنر، شماره 70.
صص 198 -202.
ستاری، جلال (1389) مدخلي بر رمزشناسي عرفاني، چاپ چهارم، تهران، مركز.
سعید، علی احمد (آدونیس) (1385) تصوف و سوررئالیسم، چاپ دوم، تهران، سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375) صورخیال در شعر فارسی، چاپ ششم ، تهران، آگاه.
--------------------- (1378) زبور پارسی، نگاهی به زندگی و غزل‌های عطار، تهران، آگه.
عطار نیشابوری، فریدالدین محمد (1390) دیوان اشعار، به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی، چاپ سیزدهم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
غریب، رز (1378) نقد بر مبنای زیبایی‌شناسی و تأثیر آن در نقد عربی، ترجمه نجمه رجایی، مشهد، موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
فتوحی، محمود (1389) بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران، سخن.
گیررتس، دیرک (1393) نظریه‌های معنی‌شناسی واژگانی، ترجمه کورش صفوی، تهران، علمی.
محمدی کله‌سر، علیرضا و محمدعلی خزانه‌دارلو (1389) بسترهای آفرینش هنری در متون عرفانی، پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی (علمی- پژوهشی)، دانشکدة ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه اصفهان دورة جدید، شماره ۴، (پیاپی ۸) زمستان ۱۳۸۹، صص 77- 92.
مکاریک، ایرنا ریما (1390) دانشنامۀ نظریه¬های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، چاپ چهارم، تهران، آگه.
وحیدیان کامیار، تقی (1383) بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران، سمت.
هالینگ دیل، رجینالد جان (1387) تاریخ فلسفۀ غرب، ترجمه عبدالحسین آذرنگ، چاپ هفتم تهران، ققنوس.
هگل، گئورگ ویلهلم فردریش (1363) مقدمه بر زیبایی‌شناسی، ترجمه و مقدمه محمود عبادیان، تهران، آواز.
همایی، جلال‌الدین (1386) فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ بیست و هفتم، تهران، هما.