نگرش دینی شاعران دورة مشروطه
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
محمد غلامرضایی
1
()
زهره ملّاکی
2
()
کلید واژه: شاعران مشروطه نگرش دینی تجدد و مشروطه سنت و مدرنیته در شعر فارسی,
چکیده مقاله :
در دورة مشروطه که فرهنگ اسلامی و تمدن نوین با یکدیگر روبرو شدند، به‌دلیل تفاوت‌هایی که میان آن دو وجود داشت، روشنفکران و روحانیون که نیروهای مؤثر اجتماعی بودند هر یک در مقابل تجدد و دین دیدگاه‌های خاصی ابراز کردند. روشنفکران به سه گروه مخالف دین، طرفدار استفادة ابزاری از دین و معتقد به سازگاری اسلام وتمدن نوین و روحانیون به دو گروه محافظه‌کاران مخالف تجدد و مشروطه‌خواهان طرفدار سازش اسلام و دموکراسی تقسیم شدند. این مقاله با روش تحلیل محتوای کیفی و با تأمل در اشعار هفت تن از شاعران مردمی این دوره، به بررسی نگرش دینی آنها پرداخته است و به این نتیجه رسيده که سه جریان فکری عمده در میان شاعران وجود داشته است. یک جریان، دین را در مقابل تجدد قرار می‌دهد و متجدد شدن را منوط به حذف دین از جامعه می‌داند. جریان دیگر، به حذف بسیاری از سنت‌های دینی و تغییر در کارکرد آن معتقد است و بیشتر بر بعد ایمانی دین تأکید می‌کند. جریان سوم تجدد را بر بستر سنت‌های دینی می‌پذیرد و با استفاده از ابزار اجتهاد، خواهان تغییر در بعضی از سنت‌ها و اصلاح آنهاست. این جریان به حفظ دین در جامعه تأکید می‌کند.
In the constitutional period, when Islamic tradition and modern civilization faced each other, due to their differences, clergymen and intellectuals who were the effective social forces of the time reacted differently to it. Intellectuals were of three types: against religion; pro-religion but with stress on instrumental use of it; and pro-religion believing in compatibility of Islam and modern civilization. Clergymen were of two types: conservatives, against modernity; and constitutionalists believing in compromise between Islam and democracy. This article, using the method of qualitative content analysis, and studying the poems of seven popular poets of this period, surveys their attitudes to religion. The research reveals three main current of thought among the poets: one places religion against modernity and believes that modernization demands total removal of religion from society. Other flow believes in eliminating most religious traditions, changing their function, and emphasizes just on faith dimension of religion. The third current accepts modernization on the ground of religious traditions, and supports the change and reform to some of them just through Ijtihad. This movement stresses the preservation of religion in society.