نقد سیاست‌زدگی در رمان معاصر (مطالعه موردی رمان سياسي «رازهاي سرزمين من »)
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
سید علي سراج
1
(ادبیات و زبانهای خارجه)
مصطفی گرجی
2
( دانشگاه پیام نور)
کلید واژه: رمان سیاسی تحلیل گفتمان انتقادی رازهاي سرزمين من رضا براهني,
چکیده مقاله :
رمان سياسي يكي از اقسام ادبیات داستانی فارسی با مؤلفه‌هايي خاص است كه از دیگر جريان‌هاي داستان‌نويسي معاصر متمايز است. به دليل ويژگي و ماهيت منحصر به فرد این نوع از داستان ها و تعامل نزدیک با جامعه و وقایع اجتماعی و سیاسی، روش تحليل گفتمان انتقادي، رویکردی مناسب در تحلیل این قسم از ادبیات داستانی است. این رویکرد بر هر دو جنبۀ صورت و معنای متن توجه دارد و در تحلیل متن ها ی ادبی، افزون بر جنبه های صوری و واژگانی، به عوامل گوناگون فرهنگی، اجتماعی و سیاسی که در شکل گیری متن مؤثرند؛ نظر دارد. از این رو صاحب نظران این رهیافت معتقدند که در تحلیل متن، صرفاً با عناصر لغوی تشکیل دهندۀ جمله، به عنوان عمده ترین مبنای تشریح معنی، یعنی زمینۀ متن یا همبافت سروکار نداریم؛ بلکه فراتر از آن، به عوامل بیرون از متن، یعنی بافت موقعیتی، فرهنگی، اجتماعی و غیره توجه داریم. «نورمن فرکلاف » از نظریه پردازان تحلیل گفتمان انتقادی است که متون را در سه سطح توصیف ، تفسیر و تبیین بررسی می کند. این شیوه از تحلیل، در تبیین و کشف دیدگاه-های فکری نویسندگان و رویکردهای سیاسی و اجتماعی آنان، روشی کارآمد است. چهارچوب نظري این پژوهش بر مبناي رویکرد تحلیلی فرکلاف شكل گرفته است. روش پژوهش، توصیفی– تحلیلی است و بر مبنای رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی می کوشد با تأمل و بازخوانش رمان «رازهاي سرزمين من»، نوشتۀ رضا براهني که از برجسته ترين رمان‌های سیاسی پس از انقلاب اسلامي است، حوادث مهم و جریان‌ساز سیاسی ایران را با تأکید بر مسائل روانی شخصیت‌ها و عناصر برجستۀ حاضر در آن همچون نشانه شناسیِ عنوان، تصویرها و توصیف‌ها، شخصیت‌های داستان (کنشگر-کنش‌پذیر- راوی)، نحوۀ روایت‌پردازی، طرح و درون مایۀ برتر داستان و... بررسی و تحلیل کند. یافته های پژوهش نشان می دهد كه اين رمان به عنوان یک متن ادبی با روش فركلاف در تعامل با کردار گفتمانی و کردار اجتماعی و هژموني غالب جامعه بوده و با گفتمان حاكم بر دهۀ شصت ايران تناسب نزديكي دارد.
Political Novel is one the fiction types of Persian literature with special features that is distinct from other movements of contemporary story writing. Due to its uniqueness of these kinds of stories, and their close interaction with society and social and political events, critical discourse analysis (CDA) method is an appropriate approach in analyzing this kind of fiction. This approach focuses on form and meaning and in analyzing literary texts, it focuses also on different cultural, social, and political factors that are effective in text formation; it is for this reason that CDA theoreticians maintain that we do not deal just with lexical elements forming sentences as the main criteria for explaining meaning, that is co-text, but also beyond that, factors outside of text, i.e. situational, cultural, social and so on context. Norman Fairclough is a CDA theoretician who reviews texts in three levels, descriptive, interpretive and expressive. This method of analyzing is so useful in discovering and expressing intellectual ideas of authors and their political and social approaches. Theoretical framework of this research is based on Fairclough CDA. Research method is descriptive-analytic and it tries, based on CDA, to reflect on and reread “My Homeland's Secrets” Novel by Reza Barahini which is one the most brilliant political novels after Islamic Revolution, and reviews and analyzes main political events in Iran focusing on psychological issues like personalities and brilliant elements in it like title semiotics, images and descriptions, story’s characters (agent, passive and narrator), type of narration, design and dominant theme of story and … . Results show that this novel, as a literary text, is in interaction with Fairclough method of Discoursal action and social action and dominant hegemony and has close affinities with hegemonic discourse of three decade ago.