سبک و شگرد " بهار " در تصنیف سرایی
محورهای موضوعی : پژوهش‌های ادبیات کلاسیک ایران
مصطفی جوزی
1
(دانشگاه پیام نور)
علی پدرام میرزایی
2
(دانشگاه پیام نور)
مصطفی گرجی
3
(دانشگاه پیام نور تهران)
کلید واژه: بهار وزن قالب ریتم تصنیف ملودی,
چکیده مقاله :
چکیده «تصنیف» زیباترین و عالی‌ترین تجلی گاه پیوند و قرابت شعر و موسیقی است. دوره مشروطیت، عصر تکامل و تعالی واقعی «ژانر تصنیف» است که با ظهور عارف قزوینی سرآغازی نوین می‌یابد. در این میان ملک الشعراء بهار همزمان با عارف با کوله باری از اندوخته‌های ادبی و علمی پا به عرصه تصنیف سرایی می‌گذارد. در این پژوهش ضمن معرفی تصنیف به عنوان یک «ژانر ادبی» به بررسی و تحلیل ساختاری تصنیف‌های بهار پرداخته شده است و در این راستا فرم بیرونی تصنیف‌ها و شاخصه‌های اصلی آن نظیر وزن، قالب، در هم آیی و گره خوردگی این دو مقوله و ساختار شکنی‌های دیگر آن مورد بررسی قرار گرفته است. برآیند نهایی پژوهش نشان می‌دهد که «ملودی» و «ریتم» نقش تعیین کننده‌ای در ساختار نظام بیرونی تصنیف دارند و با غلبه و احاطةکامل بر پیکرة تصنیف ، ساختار و فرم بیرونی تصنیف را از شکل سنتی شعر و قوالب پذیرفته شده خارج می‌کند و آن را هم سو و همراه با «ریتم» و «نظام موسیقائی» تصنیف قرار می‌دهد. به کار گیری چند وزن عروضی در یک تصنیف، تغییر وزن کلام متناسب با تغییر ریتم، به کارگیری اوزان نادر و بی‌سابقه عروضی و کاربرد قالب‌های شعری ابداعی، تماماً حاصل همین نگرش و غلبه ریتم وملودی بر کلام است. کلید واژه: بهار – وزن – قالب – ریتم – تصنیف – ملودی
Abstract Tasnif is the upmost and the most beautiful appearance of link between poem and music. The Constitution was the period of real evolution and eminency of Tasnif genre which found a renewed beginning by Aref Ghazvini. Meanwhile, Malek Al-shoara Bahar began to compose Tasnif with a store of science and literature. This study not only introduces Tasnif as a literary genre but also it analyzes Bahar’s Tasnif structures. This paper also investigates the external form of Tasnif and its major indexes such as rhythm, rhyme and the association between these two indexes. The results showed that melody and rhythm play a major role in the structure of Tasnif external form and bring out Tasnif from its traditional form and accepted format through surrounding Tasnif external form and accompanying it with rhythm and music. Other outcomes of this study are application of some prosodic rhythm in a Tasnif, changing language in accordance with rhythm, application of infrequently prosodic rhythm in a Tasnif and implication of innovative forms.
- احمد پناهی سمنانی، محمد (1376) ترانه و ترانه‌سرایی در ایران، چاپ اول، تهران، سروش
- امین پور، محمد امین و حسن‌زاده میرعلی (1393) «بررسی ترانه‌سرایی در ادبیات فارسی» شعر پژوهی، دانشگاه شیراز، س 6، ش 1، صص 96-118
- بهار، محمدتقی ملک الشعرا (1394) دیوان بهار، به کوشش چهرزاد بهار، ج 2، چاپ دوم، تهران، توس
- تاریخ سیستان (1381) مؤلف( ؟)، به تصحیح ملک‌الشعرا بهار، چاپ اول، تهران، معین
- دلبری، حسن (1390) «درهم‌آیی قالب‌ها و تعاملات بیناگونه‌ای در شعر فارسی» پژوهش‌های ادبی، ش 34 و 35، صص 109-128
- دهلوی، حسین (1379) پیوند شعر و موسیقی آوازی، چاپ اول، ماهور
- شفیعی کدکنی (1390) با چراغ و آیینه، چاپ دوم، تهران، سخن
- فاطمی، ساسان (1386) «بازنگری مفاهیم بداهه و آهنگسازی و اهمیت آن در موسیقی» ماهور، س 10، ش 37، صص 239-249
- کیانی و دیگران (1394) «وزن در شعر و موسیقی» (پژوهشی در مبانی عروض و اایقاع)، مجلۀ ادب فارسی، ش 1، بهار و تابستان، صص 21-40
- گامین، گ‌گ (2537) عارف شاعر مردم، ترجمۀ غلامحسین متین، چاپ اول، آبان
- مشحون، حسن (1373) تاریخ موسیقی ایران، چاپ اول، تهران، سیمرغ
- مرادی، محمد، (1394) «معرفی وزن‌های رایج و نوع خوانش عروضی در ترانه‌های محلی فارس»، مجلۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، ش 7، صص 83-103
- مراغی، عبدالقادربن غیبی، (2536) مقاصد الالحان، به کوشش تقی بینش بنگاه ترجمه و نشر
- معاصر؛ یحیی (1386) «بهار و ترانه‌سرایی» در یادی دوباره از بهار، به کوشش سعید بزرگ بیگدلی، چاپ اول، تهران، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی، صص 125-131
- وحیدیان کامیار، محمدتقی (1368) «اوزان ایقاعی در شعر فارسی»، جستارهای ادبی، ش 66، صص 323-348
- _________(1357) بررسی وزن شعر عامیانه فارسی، چاپ اول، آگاه