جریانشناسی ادبیات داستانی مهاجرت ایرانی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
حسین قربان پور آرانی
1
(دانشگاه کاشان)
رضا شجري
2
(دانشگاه کاشان )
کلید واژه: ادبیات مهاجرت جریانشناسی ادبی هویت‌اندیشی داستان سیاسی داستاننویسی زنان,
چکیده مقاله :
در دهههای اخیر، روند مهاجرت ایرانیان و به ویژه نویسندگان و نشر آثار مهاجران شکل ویژه ای یافته است. حضورِ نویسندگان و شعرا در خارج از کشور و تولید متن ادبی، گرایش‌ها، جریان‌ها و رویکردهای ادبی خاصی را در بیرون از مرزهای کشور پدید آورده است. آثارِ ادبی برون‌مرزی با عنايت به شاخصه‌ها و ویژگیهايي که برخی از منتقدان برشمرده‌اند، تعابير متفاوتي دارد. مسئله نویسنده و چگونگیِ رفتن یا زمان بودن او در خارج از کشور و محتوای اثر او از دلالت های مهمی تلقی می شود تا کاری ذیلِ عنوان خاصی تعریف و طبقه بندی گردد. همچنین داستان نویسی برنمرزی در جریانهای مشخصی قابل دستهبندی است. در مقاله حاضر داستاننویسی مهاجرت ایرانی، در قالب جریانهای عمده سیاستمحور، هویتمحور و داستاننویسی زنان تحلیل شده است. داستان نویسی سیاسی در دهه 60 و تا اواسط دهه 70 پربسامدترین جریان است. این جریان زیر سایه گروهها و فعالیت‌های سیاسی پدید میآید و به مسئله انقلاب و مسائل پیرامون آن توجه می‌کند. از نیمه دهه 70 به بعد جریان هویتاندیش غلبه مییابد. در این جریان مضامینی نظیر تفاوتهای سرزمین مادری و سرزمین دیگری و نحوه مواجهه مهاجران با دنیای جدید در قالب روایتهای هویتاندیش برجسته میشود. نویسندگان زن نیز در مهاجرت بسیار بودهاند و در حوزه داستان، با نگاهی زنانه به روایت زندگی زنان مهاجر و مسائل آنها پرداختهاند. در داستاننویسی زنان نحوه مواجهه زن با دنیای جدید و نیز مسائل آنها در جامعه ایران از موضوعات عمده روایتهاست.
In recent decades, Iranian immigration and in particular the migration of the writers and the publication of their works have created a special phenomenon. Literary texts created by those writers and poets who are living abroad have established certain tendencies, trends and particular literary approaches outside the borders of the country. The collective body of literary works created abroad, have been named differently by different critic based on the characteristics and features that they have outlined. The authors’ issues, how they have left the country, how long they have been living abroad, and the content of their works are of great importance in defining and classifying these literary works. Furthermore, different trends can be identified in stories written abroad. In the present article, stories written by Iranian immigrants are analyzed as politics-oriented, identity-oriented, and women's stories. In the '60s up-to-the mid-'70s the politics-oriented stories are the most frequent ones. This trend is emerged by political groups and activists, and focuses on the revolution and the issues surrounding it. From the mid-70s onwards, the identity-oriented trend became the major one. In this trend, themes such as the differences between the motherland and the other-land, and the ways the immigrants encounter the new world are highlighted through the narratives about identity. Also, there were many immigrant female writers who narrated the lives and issues of female immigrants from a feminine perspective. In these stories, the ways in which women face the new world and the issues they encountered in Iran are amongst the main themes.
احمدزاده، شيده (1391) مهاجرت در ادبيات و هنر (مجموعه مقالات ادبي- هنري)، تهران، سخن.
استعدادی‌شاد، مهدی (1375) بدون شرح – شرح حال نسل خاکستری، آلمان، البرز.
اکبری، مانیا (1392) داستان‌هایی بدون دکوپاژ، لندن، نوگام.
امیرشاهی، مهشید (1379) دده قدم¬خير، استکهلم، فردوسی.
-------------- (1380) ماه عسل شهربانو، استکهلم، فردوسی.
-------------- (1387) عروسی عباس¬خان، استکهلم، فردوسی.
-------------- (1987) در حضر، کالیفرنیا، شرکت کتاب.
-------------- (1996) در سفر، کالیفرنیا، شرکت کتاب برمکی، سارا (1394) هویت، بازنمایی، روایت: تجربه مهاجرت، در ادبیات معاصر ایران با رویکرد روایت شناسی پسا استعماری، رساله دوره دکتری، به راهنمایی غلامعلی فلاح، تهران، دانشگاه خوارزمی.
ترقی، گلی (1381) دو دنیا، تهران، نیلوفر.
تیرهگل، ملیحه (1377) مقدمه¬ای بر ادبيات فارسي در تبعید 1357-1375، تگزاس.
----------- (1383) «ادبيات فارسي در تبعيد، در مهاجرت، در خانه»، عصر پنجشنبه، شماره 81- 82، پاييز، صص 74-64.
----------- (1386) «پیرامون شناسنامه ما»، آرش، شماره 100، مهر، صص 14-5.
حسام، محسن (2011) کوچه شامپیونه، سوئد، باران.
حسین‌پور چافی، علی (1384) جریانهای شعر فارسی از کودتا 1332 تا انقلاب 1357، تهران، امیرکبیر.
خاکسار، نسیم (1381) «معرفی کتاب‌های رسیده»، نامه کانون نویسندگان در تبعید، شماره چهاردهم، صص360-350.
----------- (2005) مرائی کافر است، هلند، بنیاد فرهنگی پازند.
خدایی، نرجس (1395) ادبیات بینافرهنگی؛ نویسندگان برون¬تبار در آلمان، تهران، علمی-فرهنگی.
دانشور، رضا (1382) خسرو خوبان، چاپ دوم، پاریس، خاوران.
درویش¬پور، مهرداد (مهر 1386) «آشیانه نو و افق¬های تبعید؛ نگاهی کوتاه به جامعه¬شناسی ادبیات فارسی در تبعید و مهاجرت»، آرش، شماره 100، صص 215-210.
دولت¬آبادی، حسین (1371) در آنکارا باران می¬بارد، پاریس، ناکجا.
رحمانی، ایرج (2001) اتفاق آنطور که نوشته می¬شود می¬افتد، بیجا، بینا.
---------- (2013) فرار به سامراء، بیجا، بینا.
رحیمیان، شهرام (1383) دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست داشت، تهران، نیلوفر.
------------ (2005) مردی در حاشیه، استکهلم، باران.
روشنگر، مجید (1373) «چند اشاره»، فصلنامه¬ بررسی¬ کتاب، دوره¬ جدید، سال پنجم، شماره هفدهم، بهار، صص 1835-1836.
زنجانی، حبیب‌الله (1385) مهاجرت، تهران، سمت.
زهرهوند، سعید (1395) جریانشناسی شعر دهه هفتاد، تهران، روزگار.
سردوزامی، اکبر (1992) بازنویسیِ روایتِ شفق، استکهلم، آرش.
سیف، اسد (2002) ذهن دربند، سوئد، باران.
شاهرخی، مهستی (1378) شالی به درازای جاده ابریشم، تهران، ورجاوند.
شریفیان، روح¬انگیز (1382) چه کسی باور می¬کند رستم، تهران، مروارید.
شمیسا، سیروس (1391) کلیات سبک‌شناسی، تهران، میترا.
شیدا، بهروز (1380) پنجره¬ای به بیشه اشاره، سوئد، باران.
-------- (1382) گم شده در فاصله دو اندوه، سوئد، باران.
-------- (1391) زنبور مست آنجا است، سوئد، باران.
-------- (1394) باران برهوت بوف¬کورها، سوئد، باران.
طاهری، قدرت‌الله (1392) بانگ در بانگ؛ طبقه¬بندی نقد و تحلیل جریانهای شعری معاصر ایران از 1357 تا 1380، تهران، علمی.
عزیزی، هومن (1386) «پس از پنج سال غربت»، آرش، شماره 100، مهر، صص 200-197.
علامه‌زاده، رضا (1376) تابستان تلخ، لندن، اچ اند اس.
غریفی، عدنان (1377) «مرغ عشق»، نامه کانون نویسندگان در تبعید، شماره یازدهم، صص94-114.
فلاح، غلامعلی و دیگران (1395) «چالش عناصر هویت¬ساز سرزمین مادری و میزبان در فضاهای بیناگفتمانی مهاجرت در رمان¬های ادبیات مهاجرت فارسی»، جستارهای زبانی، شماره 5، صص 49-19.
فلکی، محمود (1376) سایه‌ها، آلمان، آوا.
قانون¬پرور، محمدرضا (1394) آینه ایرانی؛ تصویر غرب و غربی¬ها در داستان ایرانی، ترجمه مهدی نجف¬¬زاده، تهران، نیسا.
قهرمان، ساسان (1374) گسل، تورنتو، افرا.
----------- (1376) کافه رنسانس، تورنتو، افرا.
----------- (1381) به بچه‌ها نگفتیم، تورنتو، افرا.
کارگر، داریوش (1375) کتاب‌شناسی داستان کوتاه فارسی در خارج از کشور، سوئد، باران.
گلچین‌معانی، احمد (1348) مکتب وقوع در شعر فارسی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
گلشیری، هوشنگ (1371) آیینههای دردار، تهران، نیلوفر.
گوشهگیر، عزتالسادات (2001) وناگهان پلنگ گفت: زن، شیکاگو.
مافان، مسعود (1386) «ریشههای ادبیات داستانی و نقد و پژوهش و نشریات ادبی خارچ از کشور»، آرش، شماره 100، صص 325-336.
محرابی، معین¬الدین (1995) کتاب¬شناسی کتاب‌های فارسی منتشره در خارج کشور (۱۳۵۷ تا ۱۳۷۳)، مجموعه سوم، به ضمیمه: معرفی جزوه‌ها، سوئد - استکهلم، باران.
مدرسی، یحیی (1393) زبان و مهاجرت، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مزارعی، مهرنوش (1382) غریبهای در اتاق من، تهران، آهنگ دیگر.
------------- (1994) بریدههای نور، لسآنجلس، ریرا.
مسعودی، محمود (2009) سورهالغراب، سیودو حرف.
معروفی، عباس (1380) فریدون سه پسر داشت، آلمان، چاپخانه مرتضوی.
میرصادقی، جمال و میمنت میرصادقی (1376) واژه نامه هنر داستان نویسی ، تهران، مهناز.
میرعابدینی، حسن (1383) صد سال داستان¬نويسي ايران، جلد سوم و چهارم، تهران، چشمه.
-------------- (1384) هشتاد سال داستان کوتاه ايرانی، جلد سوم، تهران، کتاب خورشید.
نژاد مهر، رسول (2003) بی‌نام، سوئد، کتاب ارزان.
نقره‌کار، مسعود (1370) بچه‌های اعماق، آلمان، نوید.
----------- (1377) پنجره کوچک سلول من، سوئد، باران.
نگهبان، علی (1389) مهاجر و سودای پریدن به دیگرسو، ونکوور.
ياحقي، محمدجعفر (1382) «جنبه¬ها و جوانب ادبیات مهاجرت در فارسی معاصر»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، فروردین، صص 37-30.
ياوري، حورا (1391) «ادبیات داستانی پس از انقلاب اسلامی در خارج از کشور»، در: ادبيات داستاني در ايران¬زمين، ترجمه پيمان متين، تهران، اميركبير.
یزدانی، کیقباد (1387) درآمدی بر ادبیات مهاجرت و تبعید، تهران، چشمه.
SHeyda, Behrooz (2016) Trace of Time: the image of the Islamic revolution the Hero and Martyrdom in Persian Novels Written in Iran and Exile, Uppsala.