بررسی جایگاه نحوی بند متممی در زبان فارسی بر پایة نظریة دستور وابستگی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
محمد دبیرمقدم
1
(دانشگاه علامه طباطبائی)
علی مهرجو
2
(دانشگاه علامه طباطبائی)
کلید واژه: زبان فارسی بند متممی دستور وابستگی فعل,
چکیده مقاله :
وابسته سازی متممی فرایندی است که در آن فعل به جای یکی از وابسته های اجباری خود، بند متممی می پذیرد و حذف آن بند، جمله را غیر دستوری می‌کند. فعل های متمم پذیر به لحاظ ساختاری، شامل فعل های ساده (مانند دانستن و گفتن)، پیشوندی (مانند واگذاشتن) و مرکب (مانند رقم زدن و آگاه کردن) هستند. پیکرة پژوهش حاضر مشتمل بر هزار جملة فارسی از کاربرد فعل های مورد پژوهش از متون داستانی فارسی معاصر است. دستور وابستگی یکی از نظریه های صورتگراست که به بررسی روابط میان هسته و وابسته و ساخت های نحوی زبان‌ها می پردازد. ساخت های نحوی زبان فارسی نشان می-دهد که برخی از افعال فارسی با یک جمله وارة متممی به کار می روند؛ یعنی شرط پذیرفتن بند متممی، از ویژگی های کاربردی خاص فعل جملة پایه است. پژوهش حاضر می‌کوشد توصیفی دقیق از بند متممی در زبان فارسی به دست دهد. در این مقاله، فرایند وابسته سازی در ساختمان جملة مرکب که در آن یک بند وابستة متممی به جملة پایه وابسته می شود، مورد بررسی قرار می گیرد . می توان گفت که این مقولة زبانی که با صورت‌های تصریف شدة فعل ساخته می شود، اغلب در جایگاه نحوی یکی از وابسته های اجباری فعل (نظیر: فاعل و مفعول و مفعول حرف‌اضافه‌ای) بند متممی قرار می گیرد.
Complement Subordination is a process that the verb accepts a complement clause as one of its obligatory dependents, and its omission makes the sentence ungrammatical. Regarding the structure, the verbs which accept complements can be simple verbs (danestan, goftan), verbs with prefixes (vagozashtan), and compound verbs (ragham zadan, agah kardan).The corpus of this research includes one thousand sentences of contemporary Persian stories. Dependency grammar is one of the formalist theories of grammar that considers the relationship between a head and its dependents in analyzing the syntactic structures. Syntactic structures of Persian language show that some verbs have one complement clause, thereby having a compliment clause is one of the specific features of the verb of the main clause. The present study tries to give a detailed description of complement clauses in Persian. In order to do so, the process of subordination will be analyzed in complex sentences in which the complement is the subordinate clause and depends on the main clause. It could be said that complement clauses which are made by the inflectional forms of the verbs, are often placed in the syntactic position of obligatory dependents of the verbs (subject, object, prepositional object).
اخلاقی، فریبا (1388) وابسته¬سازی متممی در زبان فارسی امروز، پایان¬نامه دکتری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، استاد ¬راهنما دکتر محمد دبیرمقدم.
---------- (1389) «بررسی رده¬شناختی متمم¬افزایی در فارسی امروز»، ویژه¬نامة نامة فرهنگستان، شمارة 6، صص 100- 149.
انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1385) دستور زبان فارسی (2)، ویرایش دوم، تهران، فاطمی.
باطنی، محمدرضا (1374) توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی، تهران، امیرکبیر.
دانشور، سیمین (1391) سووشون، تهران، خوارزمی.
دبیرمقدم، محمد (1367) «ساخت¬های سببی در زبان فارسی»، مجلة زبان¬شناسی، سال پنجم، شمارة اول، صص 13-76.
شفائی، احمد (1363) مبانی علمی دستور زبان فارسی، تهران، نوین.
صادقی، علی¬اشرف (1382) «معارضة ترکی با فارسی در اران و شروان: چند بیت به یک گویش ارانی و شروانی»، مجلة زبان¬شناسی، سال 18، شمارة 1، صص 1-2.
صادقی، علی¬اشرف و غلامرضا ارژنگ (1359) دستور سال دوم آموزش متوسطة عمومی، تهران، وزارت آموزش و پرورش.
طبیب¬زاده، امید (1385) ظرفیت فعل و ساخت¬های بنیادین جمله در فارسی امروز: پژوهشی بر اساس نظریة دستور وابستگی، تهران، مرکز.
غلامی، محبوبه (1389) «نشان¬داری رده¬شناختی در زبان فارسی»، ویژه¬نامة نامة فرهنگستان، شمارة 6، صص 208-236.
ماهوتیان، شهرزاد (1382) دستور زبان فارسی، از دیدگاه رده¬شناسی، چاپ دوم، ترجمة مهدی سمائی.
مشکوه¬الدینی، مهدی (1366) دستور زبان فارسی بر پایة نظریة گشتاری، مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد.
نجفی، ابوالحسن (1390) مبانی زبان¬شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، تهران، نیلوفر.
هدایت، صادق (1383) بوف کور، اصفهان، صادق هدایت.
Ahadi, Sh (2001) Verbergἅnzungen und zuszammengesetzte Verben in persischen, Eine Valenzthoretische Analyse, Dr. Ludvig Reichert, Verlag Wisbaden.
Givon, T (2001) syntax, 2 Vols. Amesterdam and Philadelphia: John Benjamins.
Karimi, S (2005) A minimalist approach to scrambling: Evidence from Persian.
Berlin and New York, Mouton de Gruyter.
Lambton, A. K. S (1976) Persian Grammar, Cambridge: Cambridge University press.
Noonan, M (2007) “Complementation” Language Typology and Syntactic Description, volume 2: Complex Constructions, Edited by: T. Shopen, second Edition. Pp. 52- 151. Cambridge: Cambridge University Press.
Quirk, R. Greenbaum, S. Leech, G and Svartvik, J. (1985) A comprehensive Grammar of English Language. London: Longman.
Tesniére, L (1953) Esquisse d'une syntax structural.Paris.