سير تحول مفهومي «شب» در شعر فارسی؛ از نماد عرفاني تا استعارة سیاسی (به عنوان نمادی بومی)
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
مريم فيله‌كش
1
,
سحر جوانمرد
2
,
مهدی نجف‌زاده
3
1 -
2 -
3 -
کلید واژه: همنشيني درزماني شب شعر سیاست,
چکیده مقاله :
در اين نوشتار، تغييرات زباني در بافتار اجتماعي و بر اساس عنصر زمان تجزيه و تحليل می شود. تحول در نقش کلمات از جمله تغييرات زباني است كه دلايل آن را بايد در تغييرات ساخت اجتماعي جست وجو كرد. «شب» از جمله مفاهیمی است که تحول بنيادين معناي آن در ادبيات را مي‌توان به مثابه نشانه‌هايی از تغييرات سترگ اجتماعي ايران به حساب آورد. از رهگذر به كارگيري روش تحليل درزماني و همزماني، نويسندگان مقالۀ حاضر اين تغييرات را پي‌جويي كرده‌اند. به گمان نويسندگان، چهار مرحله از تحول در واژۀ شب در شعر فارسي قابل بازيابي است. به نحوي كه در اشعار كلاسيك بيشتر واژۀ شب در نماد طبيعت و به منزلۀ نشانه‌اي حماسي جلوه‌گر شده است. با تحول بنيادين در بافتار اجتماعي به ويژه در ايران ميانه، شب به مفهوم نمادين از عرفان به كار رفته شد. سپس در مسير تاريخي جامعۀ ايران و با تحول بافتار در طي دورۀ مشروطه و بروز انديشۀ نوگرايي، موضعي نمايه‌اي اتخاذ كرده و به معناي گردش روزگار تلقي شده است. و سرانجام در مرحلۀ چهارم با افزايش سلطۀ سياسي با تحول به نشانه‌اي شمايلي، استعاره‌اي از استبداد سياسي در دورۀ جديد قلمداد شده است.
Linguistic changes would be analyzed this article in social context and based on element of time. Development in word role is one of the linguistic changes whose root shall be sought in social construct. “Night” is one of the concepts whose fundamental semantic change in literature can be regarded as signs of great social changes in Iran. Authors attempt to seek these changes by using synchrony and diachrony analysis method. We can categorize four periods of change in word “Shab” (i.e. Night), so that Night represents nature and a epical sign in classical poems. However, with a fundamental change in social context particularly in Middle Iran, Night has become a symbolic concept of Mysticism; in historical path of Iranian nation and its changing context during Constitution and emergence of Modernism, it got an indexical status and got the meaning of mishap and fate; finally, in fourth period, it is regarded as a metaphor of political authority, so it become a figural symbol along with spreading political Tyranny in the new period.