تحلیل داستاننویسی زنان پس از انقلاب اسلامی بر مبنای الگوی جریان‌شناختی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
سپیده سیدفرجی
1
,
فرهاد طهماسبی
2
*
,
رقيه صدرايي
3
1 - گروه زبان و ادبيات فارسي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد علوم تحقيقات تهران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی اسلامشهر
3 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران
کلید واژه: زنان, ادبیات زنان, داستاننویسی زنانه, جریان شناسی ادبی, نقد زنانه.,
چکیده مقاله :
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، داستاننویسی زنان گسترش یافته است. هم بر تعداد نویسندگان زن افزوده شده و هم مضامین داستان‌های آنها تنوع بسیاری پیدا کرده است. فضای سیاسی و اجتماعی پس از انقلاب نیز زمینه گسترش و تنوع داستاننویسی زنان را فراهم کرده است. در اغلب آنچه زنان نوشته‌اند، محوریت داستان و شخصیت‌ها بر مسئله زنان قرار گرفته است. برخی از زنان در داستان‌هایشان در جست‌وجوی خویشتن زنانه خویش اند و این هویت یابی را از منظر روایت‌های زنانه بازتاب داده‌اند؛ این بخش از آثار زنان به روایت های زنانه که توصیف دنیای زنانه (از بُعد هویتی، عاطفی، جنسیتی و ...) است، می پردازد. بخشی از آثار زنان به بازتاب مسائل سیاسی و اجتماعی زمانه می‌پردازد، در این داستان‌ها نیز عموماً نقش زنان در سیاست و اجتماع نشان داده می‌شود، اغلب این داستان‌ها به نقش زنان در انقلاب و نیز جنگ اشاره دارند. برخی از نویسندگان زن نیز برای مخاطبانی که عموماً در میان زنان هستند، روایت‌هایی عامه‌پسند از زندگی و جامعه به دست می‌دهند. تعداد دیگری از زنان، راوی تقابل سنت و تجدد هستند، گاهی به هواخواهی از سنت برمی خیزند و گاهی در برابر سنت ها و باورهای حاکم دست به اعتراض می زنند. مسئله این پژوهش شناخت و معرفی جریان‌های داستاننویسی زنان در سال‌های پس از انقلاب است. برای همین بر مبنای الگویی جریان‌شناختی چند جریان از داستان نویسی زنان را دسته‌بندی و معرفی می‌کند. برای تفکیک و شناخت جریان‌ها سه عامل در نظر بوده است: نخست، زمینۀ سیاسی و اجتماعی پیدایش جریان معرفی می‌گردد، سپس کانون‌های پشتیبان جریان نشان داده می‌شود و در آخر به آغازگران و تداوم دهندگان جریان پرداخته می شود.
After the victory of the Islamic Revolution, women's storytelling has developed. Both the number of female writers has increased and the themes of the stories have become more diverse. The political and social atmosphere after the revolution has also provided the ground for the expansion and diversity of women's storytelling. In most of what women have written, the focus of the story and characters is on the issue of women. Some women in their stories search for their feminine selves and reflect this identification from the perspective of female narratives; This section of women's works deals with female narratives that describe the female world (in terms of identity, emotion, gender, etc.). Some of the works of women reflect the political and social issues of the time. In these stories, the role of women in politics and society is generally shown, most of these stories refer to the role of women in the revolution and the war. Some female writers also write popular narratives of life and society for audiences that are generally female. A number of other women narrate the contrast between tradition and modernity, sometimes arguing for tradition and sometimes protesting against prevailing traditions and beliefs. This study has been done to identify and introduce the currents of women's storytelling in the post-revolutionary years. Therefore, based on a cognitive current model, this reserch categorizes and introduces several currents of women's storytelling. To separate and recognize the currents, three factors have been considered: first, the political and social context of the emergence of the current is introduced, then the focal points of the current are shown, and finally, the initiators and continuators of the current are discussed.
آبراهامیان، یرواند (1389) تاریخ ایران مدرن، ترجمة محمدابراهیم فتاحی، چاپ چهارم، تهران، نی.
آرمین، منیژه (1368) سرود اروند رود، تهران، مرکز فرهنگی رجاآ.
اشرافی، منصوره (1386) نگاهی کوتاه به رمان شبهای تهران، دو هفته نامه فریاد، خرداد.
انصاری، رضیه (1398) «زنان نویسنده و نگاه برابرخواهانه؛ در گذار از دهه 1370 به دهه 1390»، ماهنامه هنری فرهنگی اجتماعی سینما و ادبیات، شماره 75، شهریور و مهر، صفحه 184 تا 187.
تجار، راضیه (1326) سفر به ریشه¬ها، تهران، برگ.
تجار، راضیه (1375) هفت بند/ مجموعه داستان، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری، دفتر ادبیات و هنر مقاومت.
جانقلی، منیژه (1378) در جست¬وجوی من، تهران: بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، دفتر هنر و ادبیات ایثار.
جمالی، شهروز و سیده رویا سجادی (1394) «بررسی جایگاه زن در آثار سیمین دانشور، فرشته مولوی و راضیه تجار»، فصلنامه زبان و ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامي واحد سنندج، سال هفتم، شماره 24، پاییز، صفحه 31 تا 50.
حاجی¬زاده فرخنده (1373) خاله سرگردان چشم¬ها، تهران، ویستار.
حسینی، مریم (تیر1384) «روایت زنانه در داستاننویسی زنانه»، کتاب‌ماه ادبیّات و فلسفه، صفحه 94-101.
حیدری، فرزانه و محبوبه خراسانی (1394) «نقد جامعه¬شناختی شب¬های تهران نوشته غزاله علیزاده»، اولین همایش بین¬المللی نوآوری و تحقیق در هنر و علوم انسانی، استانبول.
خسروی شکیب، محمد (1390) «بررسی اندیشه فمینیسم در آثار شهرنوش پارسی پور و مارگریت دوراس»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال چهارم، شماره 15، صفحه 81 – 95.
دارابی، علی (1394) «طبقة متوسط جدید و توسعة سیاسی در ایران پس از انقلاب اسلامی»، مطالعات توسعة اجتماعی ایران، شمارة اول، دورة هشتم، صفحه 7-20.
راکوویتسکا عسگری، کارولینا و عسگر عسگری حسنکلو (1395) صدای زمانه، جامعه‌شناسی شخصیت زن در رمان بعد از انقلاب، تهران، اختران.
رضایی، سیده نرگس (1395) «بررسی و تحلیل عناصر فولکلوریک در داستان¬های منیرو روانی¬پور (اهل غرق، سیریا سیریا، سنگ¬های شیطان و کنیزو)»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره چهلم، بهار، صفحه 105- 135.
زرلکی، شهلا (1393) چراغ¬ها را من روشن می¬کنم، تهران، نیلوفر.
زواریان، زهرا (1370) تصویر زن در ده سال داستان¬نویسی انقلاب اسلامی، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری.
زهره¬وند، سعید (1395) جریان¬شناسی شعر دهه هفتاد؛ بررسی جریان¬های نو در شعر دهه هفتاد، تهران، انتشارات روزگاران.
زیباکلام، صادق و همکاران (1389) «علل روی کار آمدن خاتمی (دولت اصلاحات 1376)»، فصل‌نامة تحقیقات سیاسی و بین‌المللی، شماره سوم، صفحه 51-76.
سعیدی، مهدی (1399) «تبیین جریان¬شناختی داستان¬نویسی زنان در مهاجرت»، فصلنامه علمی پژوهشی نقد ادبی، سال 13، شماره 49، بهار، صفحه 137 – 168.
شام بیاتی، گیتی (1371) «نقد رقصی چنین»، کلک، مرداد، شماره 29، نشر شروه.
شریلو، ملیحه، عبدالحسین فرزاد و شهین اوجاق علیزاده (1396) «بررسی زبان عامیانه و جایگاه تمثیل در آثار داستان¬نویسان زن معاصر با تکیه بر مجموعه داستان حنای سوخته»، فصلنامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامي واحد بوشهر، شماره 33، پاییز، صفحه 42 - 68.
شیری، آذر (1383) ننه تنها، تهران، اشاره.
صادقی، امیرحسین (1387) «پدرسالاری در بامداد خمار (با تکیه بر نظریات آلتوسر)»، پژوهش¬های زبان خارجی، شماره 46، پاییز، صفحه 85 تا 100.
صادقی، لیلا (1398) «کجای داستان ایستاده ایم؟»، ماهنامه سینما و ادبیات، شهریور و مهر، شماره 75، صفحه 194-195.
صرفی، محمدرضا، محمود مدبری و ملیحه علینژاد (1396) «تحلیل و بررسی انواع موتیف و کارکردهای آن در آثار بلقیس سلیمانی»، نشریه ادب و زبان، دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال 20، شماره 41.
طهماسبی، فرهاد و بهرخ عالیشاهی (1394) جامعه¬شناسی شخصیت در رمان فارسی، چاپ اول، تهران، اندیشمندان کسرا.
عالی عباس¬آباد، یوسف (1390) جریان¬شناسی شعر معاصر، تهران، سخن.
عاملی رضایی، مریم (1394 ب) تحلیل رمان اجتماعی پس از انقلاب اسلامی (1357- 1387)، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی.
عاملی رضایی، مریم (1394 الف) «الگوی پیشنهادی برای تطبیق نظریه جامعه¬شناسی با ساختار ادبی اجتماعی رمان فارسی»، ادبیات پارسی معاصر، شماره یک، صفحه 63- 84.
فتوحی، محمود (1387) نظریه تاریخ ادبیات: با بررسی انتقادی تاریخ ادبیات نگاری در ایران، تهران، سخن.
فتوحی، محمود (1390) سبک¬شناسی (نظریه¬ها، رویکردها و روش¬ها)، تهران، سخن.
فرهنگی، سهیلا و زهرا صدیقی چهارده (1392) «خوانش رمزگان های اجتماعی در مجموعه داستان طعم گس خرمالو اثر زویا پیرزاد (با رویکرد نشانه شناسی اجتماعی)»، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 29، تابستان، صفحه 33 – 56.
فصیح، اسماعیل (1373) گفت¬وگو با کلک، شماره 55-56، مهر و آبان.
قاسم¬زاده، حمید، رضا فرضی و علی دهقان (1396) «چالش سنت و مدرنیته در رمان اهل غرق منیرو روانی¬پور»، زبان و ادب فارسی (نشریه سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز)، سال 70، بهار و تابستان، شماره مسلسل، صفحه 179- 202.
قبادزاده، ناصر (1381) روایتی آسیب‌شناختی از گسست نظام و مردم در دهة دوم انقلاب، چاپ اول، تهران، فرهنگ گفتمان.
گلمرادی، صدف (1394) «نقد جامعه¬شناختی سرمایه¬های اجتماعی فرهنگی زنان در رمان دل فولاد اثر منیرو روانی¬پور؛ بر اساس نظریه انواع سرمایه پیر بوردیو»، نقد ادبی، سال هفتم، بهار، شماره 29، سال هشتم، صفحه 167- 191.
مایلز، رزالیند (1380) زنان و رمان، ترجمه علی آذرنگ، تهران، روشنگران و مطالعات زنان.
محمودی، مریم و نگار حیدری (1397) «تحلیل جایگاه زن در رمان¬های غزاله علیزاده؛ رمانهای بعد از تابستان، دومنظره، خانه ادریسی¬ها، شبهای تهران»، فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، سال نهم، شماره 35، بهار، صفحه 35-47.
مرادی، روزبه، بهمن زندی و مریم سادات غیاثیان (1397) «روایت¬های بوم¬گرایانه از جهان¬بینی¬های زنانه با تاکید بر آثار داستانی منیرو روانی¬پور و وزویا پیرزاد»، پژوهش¬نامه زنان، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، صفحه 101- 129.
مولوی، فرشته (1388) «نگاهی گذرا به زندگی‌نامه‌نویسی»، بخارا، شمارۀ74، صفحه 369-364.
میرصادقی، جمال (1397)، زنان داستان¬نویس نسل سوم، 65 داستان با تفسیر، تهران مروارید.
میرعابدینی، حسن (1387) صدسال داستاننویسی ایران، چهار جلد، تهران، نشر چشمه.
میرعابدینی، حسن (1392) هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی (از 1300 تا 1360)، چاپ پنجم، جلد اول، تهران، کتاب خورشید.
میرعابدینی، حسن (1393) هشتاد سال داستان کوتاه ایرانی (از 1360 تا 1380)، چاپ ششم، جلد دوم، تهران، کتاب خورشید.
نجفیان، آزاده، سعید حسامپور و فریده پورگیو (1398) «تحلیل انتقادی گفتمان¬های قدرت و جنسیت در آثار نویسندگان دهه هشتاد (ارسطویی، پیرزاد، وفی)»، فصلنامه زن و جامعه، سال دهم، شماره دوم، تابستان، صفحه 149- 169.
ولی¬زاده، وحید (1387) «جنسیت در آثار رمان نویسان زن ایرانی»، نقد ادبی، بهار، دوره 1 شماره یک، صفحه 191 – 224.