هدف و شیوه‌های ایجاد طنز در «وغ‌وغ ساهاب» بر پایۀ نظریۀ جامعِ طنزِ کلامی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایراننوید فیروزی 1 , فاطمه مظفری 2 *
1 - دانشگاه صنعتی شاهرود
2 - دانشگاه صنعتی شاهرود
کلید واژه: نظریۀ جامعِ طنزِ کلامی, وغ¬وغ ساهاب, صادق هدایت, تقابلِ انگاره, مکانیزمِ منطقی,
چکیده مقاله :
در این مقاله، یکی از مهم ترین آثارِ طنز در تاریخ ادبیات فارسی (وغ وغ ساهاب) بر پایۀ «نظریۀ جامع(1) طنز کلامی» بررسی و تحلیل شده است. این اثر در هر شش متغیّرِ نظریۀ یادشده، ویژگی هایی ممتاز دارد، امّا تمرکزِ این پژوهش بر سه متغیّرِ هدف (موضوعاتِ موردِ تمسخرِ نویسندگانِ اثر)، تقابلِ انگاره و مکانیزمِ منطقی (شیوۀ ایجادِ طنز) بوده است. یکی از مهم ترین ویژگی های سبکیِ «وغ وغ ساهاب» این است که هر دو ویژگیِ طنزآمیز بودنِ یک متن روایی را دارد؛ هم پایان بندی در پیرنگِ قضایا در تقابل با انتظارِ خواننده قرار می گیرد (مانندِ سطرِ ضربه در جوک‌ها) و هم خطوطِ طنز در سرتاسر قضایا پراکنده شده است. نکتۀ دیگر آن است که انتظارِ هدف قرار دادنِ افرادِ برون گروه و نشان دادنِ همبستگی و تعلّق به یک گروه (افرادِ درون گروه) که ابزاری معمول برایِ ایجادِ طنز است، در «وغ وغ ساهاب» نقض شده است. در این مقاله، دو نوع تقابلِ انگارۀ سنّت/ مدرنیزم و ظاهر/ باطن، افزون بر انگاره های معرفی شده در نظریه یادشده، بازشناسی شده است. اغراق، متاطنز (خودانعکاسی)، مجاورت، نتیجه، قیاس غلط و وارونه نقشی از مکانیزم های پرکاربردِ ایجاد طنز در این اثر است.
In this article, one of the most important works of humor in the history of Persian literature Hedayat’sVaqVaqSahab is reviewed and analyzed based on the General Theory of Verbal Humor. This work has special features in all six Knowledge Resources, but the focus of this study has been on the three variables of Target (T), Script Opposition (SO), and Logical Mechanism (LM). VaqVaqSahab contains the traits of humorous narrative texts; both in the final part of the joke (punch lines) and within the body of the text (jab lines). Moreover, thereaders’ expectation of targeting at out-group and showing solidarity with in- group (a common tool for creating humor)is violated in VaqVaqSahab. Two SOs of tradition/ modernity and the appearance/ realityare added to previously introduced SOs in this theory. Exaggeration, meta-humor (self-reflection), proximity, consequences, false analogy and inversion are some of the widely used LMs in this work.
آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1351) مقالات، گردآورنده باقر مؤمنی، تهران، آوا.
اسحاقیان، جواد (1397) با بوطیقای نو در آثار هدایت، الکتریکی مرور ادبیات ایران.https://www.hoozoor.com/4023-2/ .
پارسی¬نژاد، ایرج (1376) «قضیه در آثار هدایت»، ایران¬نامه، شماره 61، صص97-110.
پروین گنابادی، محمّد (1344) «باز هم دربارۀ صادق هدایت»، مجلّۀ فردوسی، شمارۀ 725، صص 12-14. جمال¬زاده، محمّدعلی (1375) «چه سوزهاست نهانی درون پیرهنم»، نابغه یا دیوانه (ناگفته¬ها دربارۀ صادق هدایت)، محمود طلوعی، تهران، علم.
جواهرکلام، فرید (1378) «درگیری دوستانۀ هدایت و جواهرکلام»، مجلّۀ بخارا، سال دوم، شمارۀ 9-10، صص 333-336.
.
خامه¬ای، انور (1368) چهار چهره، تهران، کتاب¬سرا.
داریوش، پرویز (1378) یاد بیدار، تهران، سالی.
دستغیب، عبدالعلی (1350) «نثر داستانی مترقّی فارسی قریب سی سال زیر نفوذ آثار هدایت بود»، مجلّۀ فردوسی، سال بیست و یکم، شمارۀ 1011، صص 16-18.
زاکانی، عبید (1999) کلّیات عبید زاکانی، به اهتمام محمّدجعفر محجوب، نیویورک، Bibliotheca Persica Press.
زبده¬الرموز، نسخۀ خطّی شمارۀ 87818 کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
سعدی، مصلح¬الدین (1375) بوستان (سعدی¬نامه)، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران، خوارزمی.
شهری، جعفر (1371) طهران قدیم، جلد اول، تهران، معین.
علوی، بزرگ (1378) «من مدیون صادق هدایت هستم»، نابغه یا دیوانه (ناگفته¬ها دربارۀ صادق هدایت)، محمود طلوعی، تهران، علم.
فراهانی، رقیه و علیرضا فولادی (1393) «نوع ادبي قضيه در وغ¬وغ ساهاب صادق هدايت»، فصلنامۀ فرهنگ و ادبيات عامه، شماره سوم، صص 153-180.
فرزانه، مصطفی (1394) آشنایی با صادق هدایت، تهران، مرکز.
فرهنگ بزرگ سخن (1381) به سرپرستی حسن انوری، تهران، سخن.
محمّدعلی، محمّد و فریده خرّمی (1397) جستاری در فرهنگِ وغ¬وغ ساهاب، تهران، کتابسرای تندیس.
مظفّری، فاطمه و نوید فیروزی (1398) «تکوینِ هویت اجتماعی در داستان «عطر سنبل، عطر کاج» بر مبنای نظریۀ جامع طنز کلامی»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبيات فارسي، شماره 53، صص 1-29.
میرعابدینی، حسن (1387) «صادق هدایت در جایگاه منتقد ادبی»، کتاب ماه ادبیات و فلسفه، سال 4، شمارهۀ 10و11، صص 34-41.
هدایت، صادق (1334) وغ¬وغ ساهاب، با مسعود فرزاد، تهران، مؤسسۀ مطبوعاتی امیرکبیر.
------------- (1398) انسان و حیوان، گردآوری و مقدّمه جهانگیر هدایت، تهران، چشمه.
همایون کاتوزیان، محمّدعلی (1395) طنز و طنزینۀ هدایت، تهران، پردیس دانش.
----------------------------- (1389) صادق هدایت (از افسانه تا واقعیت) ترجمه فیروزه مهاجر، تهران، طرح نو.
Attardo, S (2001) Humorous Texts, A Semantic and Pragmatic Analysis, Berlin/New York, Mouton de Gruyter.
-------------- (2017) The Routledge Handbook of Language and Humor, New York, Routledge.
Attardo, S.,Hempelmann, C.F.,Di Maio, S (2002) Script oppositions and logical mechanisms, Modeling incongruities and their resolutions, Humor, 15 (1), 3– 46.
Attardo, S.,Raskin, V (1991) Script Theory Revis(it)ed, Joke Similarity and Joke Representation model, HUMOR, International Journal of Humor Research 4, 293-347.
Azadibougar, O (2014) The Serious Century and Hedayat’s Grim Laughter, Iranian Studies 47 (1), 21–47.
Ermida, I (2008) The Language of Comic Narrative, Humor Construction in Short-stories, Humor Research, Berlin, New York, Mouton de Gruyter.
Freud, S (1991) “Jokes and their relation to the unconscious”, Strachey, J (Trans.) Harmondsworth, Penguin.
Gibbs, R.W (2000) Irony in talk among friends, Metaphor and Symbol, 15 (1) Hasanli, K.,Naderi, S (2017) Sadegh Hedayat's Historical-Materialist Views in "The Case of Chrystal Salt", Persian Literary Studies Journal (PLSJ) 6 (9), 45-57.
Koestler, A (1989) The act of creation, Harmondsworth, Penguin.
Oring, E (2011) Parsing the joke, The general theory of verbal humor and appropriate incongruity, Humor, 24, (2), 203–222.
Raskin, V (1985) Semantic mechanisms of humor, Dordrecht, Reidel.
Raskin, V.,Taylor, J.M (2009) The (not so) unbearable fuzziness of natural language, The ontological semantic way of computing with words, NAFIPS, Cincinnati, OH, 1-6.
Ritchie , G. (2014) Logic and reasoning in jokes, European Journal of Humour Research, 2 (1), 50-60.
Voronoff, S.(1928) The Conquest of Life.New York: Brentano's Publication.