التقای واکه میان پیشوند استمرار /mi-/ و ستاک حال در زبان فارسی: واج‌شناسی زایشی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانشهین امیرجانی 1 , عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا 2 * , آرزو نجفیان 3
1 - دانشگاه آزاد- قم
2 - علوم انسانی
3 - پیام نور
کلید واژه: واج‌شناسی زایشی فرآیندهای واژ- واجی پیشوند استمرار کوتاه‌شدگی واکه ارتقای واکه,
چکیده مقاله :
هدف از نگارش مقاله حاضر، شناسایی و توصیف فرآیندهای واژ- واجی موجود در فعل‌های سادۀ واکه آغازین زبان فارسی معیار، پس از افزودن پیشوند استمراری «می» /mi-/ است. روش پژوهش، توصیفی- تحلیلی است. در این پژوهش، درروش گردآوری داده‌ها، از 323 ستاک حال بر اساس طباطبائی (1376)، فرهنگ دهخدا (1390) و فرهنگ سخن (1382)، 50 فعل وجود دارد که با واکه آغاز می‌شوند. داده‌ها بر اساس الفبای آوانویسی بین‌المللی «آی، پی، ای» آوانگاری شده و سپس در چارچوب نظریه واج‌شناسی زایشی تحلیل می‌شوند. نتایج نشان می‌دهد که در زبان فارسی در ابتدای فعل‌هایی که با واکه آغاز می‌شوند در روساخت گفتار رسمی «همزه» یا انسداد چاکنایی [ʔ] درج می‌شود. پس از افزودن پیشوند استمرار/mi-/، دیگر «همزه» در گفتار غیررسمی درج نشده و به‌جای آن فرآیند کوتاه شدگی واکه پیشین، افراشته /i/ به‌صورت، توالی واکه کوتاه و غلت [-ej-] رخ می‌دهد. سپس ارتقاء واکه پیشین، میانی [e] در محیط پیش از غلت [j] به‌صورت توالی واکه و غلت[-ij-] مشاهده می‌شود. در چنین ساخت‌هایی دیگر «همزه» در التقاء واکه در گفتار غیررسمی مشاهده نمی‌شود.
It is important to analyze the lexicological-phonological processes of the present stem in order to evaluate the generative capacity of each phonological process. The present article aims to identify and describe the lexicological-phonological processes in simple verbs with the initial vowel of standard Farsi after adding the continuous prefix / mi/. The research method is descriptive-analytical. In this research, in the method of data collection, there are 50 verbs out of 323 verbal roots based on Tabataba'i (1997), Dehkhoda Dictionary (2011), and Sokhan Dictionary (2003) which begin with vowels. The data have been transcribed according to the International Phonetic Alphabet "I.P.A" and then analyzed in the framework of generative phonological theory. Results show that in written or formal Farsi, "Hamza" or the glottal stop [ʔ] is added to verbs that begin with vowel and for this reason, they begin with "A"; but after adding the continuous prefix / mi- /, "Hamza" is not inserted in the spoken or informal Farsi and instead, the front vowel shortening process, raising /i/ and gliding as short vowel sequence and gliding [-ej-] and then raising the front central vowel [e] before gliding [j] as vowel sequence and glide [-ij-] are observed. In such structures, in the informal speech, there is no "Hamza" or the glottal stop [ʔ] in the verb structure.
اسحاقی، حمید (1375) وندهای تصریفی در زبان فارسی، پایان‌نامه کارشناسی¬ارشد زبان‌شناسی همگانی، دانشکده زبان‌های خارجه، دانشگاه آزاد اسلامی.
اسماعیلی متین، زهرا و عالیه کرد زعفرانلو کامبوزیا (1393) انطباق وام‌واژه‌های انگلیسی در فارسی، تهران، شاپرک سرخ.
اکاتی، فریده و عطاءالله سنچولی (1397) «نمود استمراری در زبان فارسی بر اساس نظریۀ پیش‌نمونگی»، مجله زبان¬پژوهی دانشگاه الزهرا(س)، شماره 29، صص 219-241.
انوری، حسن (1382) فرهنگ فشرده سخن، 2 جلد، تهران، سخن.
ثمره، یدالله (1380) آواشناسی زبان فارسی، چاپ ششم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
جم، بشیر (1394) فرهنگ توصیفی فرآیندهای واجی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
حیدری¬زادی، رضا و دیگران (1395) «تحلیل یك نوع فعل مرکب فارسی بر اساس نظریۀ اشتقاق فاز»، مجله زبان¬شناسی و گویش‌های خراسان، شماره 15، صص 53-74.
دهخدا، علی‌اکبر (1390) فرهنگ متوسط دهخدا، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران.
رضایی، والی (1391) «نمود استمرار در فارسی معاصر»، فنون ادبی، ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم، ﺷﻤﺎره 1، پیاپی (6)، صص 79-92.
طباطبایی، علاءالدین (1376) فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
فرشیدورد، خسرو (1348) دستور امروز، تهران، قطره.
کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه (1381) «همزه در زبان فارسی»، مجله ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، دوره 52، شماره 164، صص 283-302.
---------------------- (1392) واج‌شناسی رویکردهای قاعده¬بنیاد، چاپ پنجم، تهران، سمت.
کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه و بهرام هادیان (1388) «طبقات طبیعی در واکه‌های زبان فارسی»، مجله پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره پانزدهم، صص 117-144.
مکنزی، دیوید نیل (1379) فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه دکتر مهشید میر فخرایی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
هایمن، لاری‌ام (1368) نظام آوایی زبان: نظریه و تحلیل، ترجمه یدالله ثمره، تهران، فرهنگ معاصر.
Carr, P (2013) Phonology, 2nd ed, New York, McMillan Press.
Crystal, D (2008) A Dictionary of Linguistics and Phonetics, 6th ed, Oxford, Blackwell.
Katamba, F (1993) Morphology, Macmillan press.
Kenstowics, M (1994) Phonology in Generative Grammar, Cambridge, Oxford, Blackwell.
Roca, Iggy & Johnson, Wyn (1999) A course in phonology, Blackwell.