حریم انسان در تفاسیر عرفانی بر مبنای فصّ یونسیّه ابن‌عربی و شرح آن از سوی امام خمینی(ره)
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه قم
کلید واژه: عرفان اسلامی‌انسانیت‌فصوص الحکم‌ابن‌عربی‌امام خمینی(ره),
چکیده مقاله :
آیا حضور و نقش انسان در عرفان اسلامی، چونان پوسته‌ای بی ارزش است و اعتقاد به وجودِ مطلق، دیگر جایی برای تصوّر حضور انسان باقی نمی‌گذارد؟ آیا می‌توان همچون برخی عارفان، مقام انسانیّت را چنان رفیع دانست که گویی همۀ وجود، انسان است و باقی تصویر و تصوراتی است که در آینۀ قلب و ذهنِ انسان نقش می‌بندد؟ پژوهشگر کنجکاو می‌تواند در گفتار و نوشته های عارفان، نشانه هایی از اندیشۀ هیچ انگاری انسان (آنتی هیومنیسم) و نیز انسان‌گرایی (اومانیسم) را بازجوید. بیان این نکته که انسان در نظام هستی چه جایگاهی دارد و درجهان بینی عرفانی از چه موقعیتی برخوردار است، مقصود اصلی این مقاله بوده است. از این رو با عنایت به آثارِ دو عارف صاحب نظر در این باره، یعنی ابن‌عربی و امام خمینی سعی در تبیین این جایگاه شده است. مبنای این تبیین، مبحث پرهیز از هدم بنای انسانیت در فصّ یونسیۀ فصوص الحکم و شرحی است که امام خمینی در این باره در آثار عرفانی خود ارائه داده است. از جمع گفته‌های ابن‌عربی و شارحانش برمی‌آید که: همه موجودات از آن جهت که مظهر و تجلی معشوق و محبوب ازلی هستند، دارای تقدسند. پس زمانی که به همنوعان خود، یعنی انسان‌ها نگاه می‌کنیم، یا حتی به جهان گیاهان و حیوانات می‌نگریم، همه آنها را از آن جهت که با آفریننده در ارتباطند می‌بینیم و نه به عنوان وجودی مستقل از مقام الوهیت. این دیدگاه، وجدان انسان را بیدار می‌کند و موجب می‌شود که عشق و محبّتی را نسبت به همۀ هستی در خود بپروراند.
Is the existence and agency of human life in Islamic mysticism is a worthless shell? Does the belief in the Absolute Existence leave no room for the notion of human existence? Can the position of humanity be considered so high as if the human being is all of existence and everything except him is the image and imagination that exists in the mirror of the human heart and mind? In mystical works, the curious researcher can search for signs of anti-humanism as well as humanim.The main purpose of this article is to demonstrate the status of mankind in the universe based on the Islamic mystical worldview. Therefore, this study tries to explain this position, according to the works of two Islamic scholars, Ibn Arabi and Imam Khomeini. The basis of this explanation is the topic of avoiding the destruction of the monument of humanity in the Yunessieh chapter of Fosus al-Hekam and a commentary of it by Imam Khomeini in his mystical works. It is clear from the statements of Ibn al-'Arabi and his commentators that all beings are sacred because they are the manifestation of God. So when we look at mankind, or even look at the world of plants and animals, we see them all in relation to the Creator, not as an independent entity. This view awakens one's conscience and cultivates love and affection for all beings.
ابن‌عربی، محی¬الدین (1366) فصوص الحکم، با تعلیقات ابوالعلا عفیفی، تهران، الزهراء.
----------------- (1405) فتوحات مکیه، تحقیق عثمان یحیی، افست از چاپ مصر، در چهار مجلد رحلی، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
----------------- (1392) انسان کامل، ترجمۀ دکتر گل¬بابا سعیدی، تهران، جامی.
اسپرهم، داوود (1391) «ماه و انسان کامل در اندیشۀ ابن‌عربی»، مطالعات عرفانی، شماره 16، صص 27-52.
اعوانی، غلامرضا و اصغر دادبه (1386) «انسان کامل به روایت ابن‌عربی»، اندیشۀ دینی، شماره 34، صص 135-160.
پارسا، خواجه محمد (1366) شرح فصوص الحکم، تصحیح جلیل مسگرنژاد، تهران، نشر دانشگاهی.
تیلیش، پل (1375) الهیّات سیستماتیک، ترجمه حسین نوروزی، تهران، حکمت.
جامی، عبدالرحمن (1385) دیوان هفت اورنگ، دفتر اول: سلسله الذهب، تصحیح مرتضی مدرس گیلانی، تهران، اهورا.
جهانگیری، محسن (1381) محی¬الدین ابن‌عربی چهرۀ برجستۀ عرفان اسلامی، تهران، دانشگاه تهران.
حاج ابراهیمی، طاهره (1386) «انسان کامل از نگاه فیلون و ابن‌عربی»، مجله قبسات، شماره 44، صص 127-136 حقی البرسوی، اسماعیل (1366) تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر.
حکمت، نصرالله (1385) «خطوط برجستۀ انسان¬شناسی ابن‌عربی»، نامۀ مفید، شماره 53، صص 11-24.
حکیم، سعاد (1381) «عرفان در اندیشه امام خمینی»، مجموعه مقالات همایش بزرگداشت یکصدمین سال میلاد امام خمینی، به کوشش علی داستانی بیرگی، ترجمه مهدی سرحدی، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
خوارزمی، تاج¬الدین حسین (1368) شرح فصوص الحکم، به کوشش نجیب مایل هروی، چاپ دوم، تهران، مولی.
رازی، نجم¬الدین (1352) مرصاد العباد، به تصحیح دکتر محمدامین ریاحی، تهران، علمی- فرهنگی.
زمخشری، محمود جارالله (1998) الکشاف، تصحیح عادل عبدالموجود، الطبعه الاولی، ریاض، مکتبه العبیکان.
طباطبایی، فاطمه (1380) سخن عشق، دیدگاه¬های امام خمینی و ابن‌عربی، تهران، پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی.
مازن، محمد (1394) «انسان¬شناسی از دیدگاه ابن‌عربی»، دوفصلنامۀ فلسفی شناخت، شماره 73، صص 221-240.
موحدی، نرگس (1393) انسان کامل از دیدگاه ابن‌عربی و امام خمینی، تهران، عروج.
موسوی خمینی، روح¬الله (1359) مصباح الهدایه الی الخلافه و الولایه، ترجمه سید احمد فهری، تهران، پیام آزادی.
------------------ (1371) اربعین حدیث، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
------------------ (1372) دیوان اشعار امام خمینی، چاپ دوم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
------------------ (1379) شرح دعای سحر، ترجمه سید احمد فهری، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام.
------------------ (1410) تعلیقات بر فصوص الحکم و مصباح الانس، قم، دفتر تبلیغات حوزه علمیه.