بازخوانی آیین سوگ سیاوش و تعزیه امام حسین(ع) (بر مبنای تحلیل نگاره‌های مربوط به سوگ سیاوش در آسیای مرکزی و اثری از «حسین زنده‌رودی»)
محورهای موضوعی : Research in Iranian classical literatureکیوان شافعی 1 , انور خالندی 2 , مهدی قادرنژاد 3 *
1 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج
2 - دانشکده ادبیات و علوم انسانی
3 - دانشگاه هنر اصفهان
کلید واژه: سیاوش تعزیه امام حسین(ع) سوگ نگاره‌های سوگ حسین زنده‌رودی,
چکیده مقاله :
از مهم‌ترین داستان‌های سوگ در اساطیر ایران، سوگ سیاوش و آیین های همراه آن است. سرگذشت سیاوش در بسیاری از متون کهن ایرانی آمده و بخش مهمی از شاهنامه را نیز به خود اختصاص داده است. رد پای بسیاری از آیین های کهن در سوگ سیاوش قابل تشخیص است. مطالعه حاضر سعی دارد با بررسی آیین سوگ سیاوش و مقایسه آن با روایت تعزیه امام حسین(ع)، به این نکته بپردازد که چگونه و چرا در تفکر اسطوره‌ای ایرانی، شخصیتی زمینی به موجودی آسمانی و مثالی تبدیل می شود و این امر در آیین سوگ او و توسط سوگواران و اعمال آنها تکرار و بازتولید می شود. در کمبود منابع تاریخی مکتوب درباره فرهنگ و هنر ایران، یکی از مهم ترین شیوه ها در بازخوانی اسطوره و آیین، بهره گرفتن از منابع تصویری است. بدین منظور در مقاله حاضر ضمن بهره گیری از شاهنامه و متون تاریخی دیگر، از نگاره های سوگ به دست آمده از آسیای مرکزی و مقایسۀ آن با نقاشی ای از «حسین زنده رودی» استفاده شده است. مسئله اصلی این پژوهش پی‌گیری تداوم اسطوره سیاوش و نماد‌ها و نشانه‌های آیینی آن در مراسم عزاداری امام حسین (ع) و چرایی این تداوم و همسانی نشانه‌های آیینی در دو مراسم مختلف است. بدین منظور به بازشناسی شباهت‌های موجود در آیین سوگواری امام حسین(ع) و سوگ سیاوش در اثر زنده‌رودی با نگاهی به نگاره‌های مربوط به سوگ سیاوش در آسیای مرکزی پرداخته می‌شود. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که زنده رودي در اثرش در به تصویر کشیدن همة صحنه های سوگواری امام حسین(ع)، اگر چه در ظاهر گويي شهادت امام حسين(ع) را نشان مي دهد، اما به واقع به بازنمايي الگو و نمونه اي ازلي، يعني مرگ و شهادت و تکرار آيين ها و مراسم همراه آن در روزگاری تاریخی مي پردازد. بعلاوه شباهت‌های زیادی از جمله رنگ سیاه، اسب سیاه، شیون و گریه بر پیکر قهرمان ـ شهید و ... میان سوگ سیاوش و عزاداری امام حسین (ع) وجود دارد. برای رسیدن به این نتایج با استفاده از منابع مکتوب و تصویری و البته اولویت دادن بر نوعی خوانش تصویری- شمایل‌شناسه به مطالعه این امر پرداخته شده است. روش پژوهش در این مطالعه توصیفی- تحلیلی است.
Siavash's mourning and its associated rituals is one of the most important stories of mourning in mythology of Iran. The adventure's of Siavash has been mentioned in many classic Iranian texts and also an important part of Shahnameh is dedicated to it. Traces of many ancient rituals can be identified in Siavash's mourning. By investigating the mourning of Siavash and comparing it to the narration of Imam Hossein’s Ta'zieh, this study tries to answer the questions of why and how in Iranian mythological thinking a mundane character has transformed into a heavenly and spiritual one and this transformation is being repeated in mourning rituals. In the absence of sufficient historical resources and archives on Iranian culture and arts, one of the most important ways to review the myths and rituals is using visual resources. For this purpose, in this article, in addition to using Shahnameh and other historical texts, we have also used the images of mourning obtained from Central Asia and have compared them to a painting of the Iranian modern painter Hossein Zendehroodi. The main concern of this research is pursuing the consistency of the myth of Siavash and its ritual signs with the symbols in the mourning ceremonies of Imam Hossein and the reason of this continuity and unity of ritual signs in these two different ceremonies. In order to do so, we try to identify the similarities between the mourning rituals of Imam Hossein and Siavash mourning in a painting of Zendehroodi through comparing it with images obtained from Central Asia. According to the findings, although it seems that Zendehroodi’s work which portrays all scenes of mourning for Imam Hossein, depicts the martyrdom of Imam Hossein, in fact it represents an eternal pattern namely death and martyrdom which itself is the repetition of rituals and their associated ceremonies of ancient history. Moreover, there are many similarities, including black color, black horses, crying over the hero's body, between the visual depictions of these mournings. This has been studied using written and visual resources and prioritizing a kind of visual-iconographic reading. Descriptive-analytic method is used in this study.