تحلیل نگرش هجویری در کشف‌المحجوب نسبت به مذهب تشیع
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایرانصدیقه ایفایی 1 * , خلیل حدیدی 2 , علی دهقان 3
1 - زبان وادبیات فارسی
2 - هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی تبریز
3 - آزاد اسلامی تبریز
کلید واژه: صوفیه, تشیع کشف‌المحجوب ابوالحسن هجویری لغزش‌ها,
چکیده مقاله :
علی بن عثمان هجویری از زعما و بزرگان تاریخ ادبیات عرفانی صوفیه است که با تأسی به معارف قرآن و فرهنگ نبوی و با استغراق در سخنان صوفیان صافی‌ضمیر موفق به تألیف کشف‌المحجوب شده است. هجویری به سبب تأثر از شرایط زمانی، مکانی و جایگاه مذاهب کلامی، به‌ویژه غلبه اشعریت، مواضعی پرلغزش و پرتشتت در باب مذهب تشیع برگزیده و گزارشگر گزاره‌هایی عقل‌ستیز و باورسوز دربارة این مذهب بوده است. این پژوهش درصدد نقد آرای هجویری در باب مذهب تشیع از طریق بررسی کلی روش‌ها و رویکردهای عرفانی- کلامی مؤلف در قالب نقد محتوایی با نگرش درون دینی و با سنجش نگره‌هایی چون تناقض‌های درونی، مخالفت با قرآن، سنت و تاریخ، گزینش و حذف، پذیرش و رد متعصبانه در تحلیل کلی سامان‌یافته است. نگارندگان به این نتیجه رسیده‌اند که هجویری به شیوه پیچیده پیشوایان خود، صحیح و ناصحیح را آمیخته و دچار مغالطه در باب مذهب تشیع بوده است.
Ali bin Usman Hujwiri is well-known for his role in the mystic literature of Sufiyya who achieved writing Kashf-ul Mahjoub based on his knowledge of Quran and Prophet’s life and through a deep study of great Sufis. Due to the time and place of his life, and under the influence of the dominant Kalam schools, specially Ash’ariyyah, Hujwiri has had a very misled and contradictory understanding of shia and has conveyed anti- rationale and unreasonable statements about shi'ism. This study aims to review Hujwiri’s ideas on Shia through a general survey of mystical and Kalami approaches. To do this, the content will be with an intra-religious attitude and by evaluating factors analyzed like internal contradictions, contrasting Quran, tradition, and history, selection, and elimination, fanatical acceptance, or denial are parts of this systematic analysis. The authors came to the conclusion that Hujwiri, like his predecessors, had mixed right with wrong in a sophisticated way, and had a distraught attitude towards Shia.
آشتیانی، سید جلال الدین(1368) «ختم ولایت دراندیشه ابن عربی»، کیهان اندیشه، ش26، صص 100-110.
ابن بابویه، محمدبن علی (1377) معیارالاخبار، مصحح غفاری علی اکبر، مترجم محمدی شاهرودی، عبدالعلی، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
ابن جوزی، ابوالفرج (1389) تلبیس ابلیس، ترجمه ذکاوتی قرگزلو، علی رضا، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
ابن حنبل، احمد (۱۳۹۳) الرد علی الزنادقه و الجهمیه، قاهره.
ابن خلدون، عبدالرحمن (1374) مقدمه ابن خلدون، ترجمه گنابادی، محمد پروین، ج2، چاپ هشتم، تهران، موسسه انتشارات علمی فرهنگی.
ابن عربی، محدبن علی (بی‌تا) الفتوحات المکیه، المجلدالاول، بیروت، داراحیاالتراث العربی.
امینی، عبدالحسین (1387) الغدیر، مترجم واحدی، محمد تقی، تهران، بنیاد بعثت.
انصاری، شهره (1389) «بررسی و تحلیل و نقد اصطلاحات صوفیه در کشف‌المحجوب هجویری»، کاوش‌نامه زبان و ادبیات فارسی، دوره 11، ش20، صص 87- 116.
بهار، محمد تقی (1349) سبک‌شناسی، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
پناهی، مهین (1392) «بررسي تطبيقي نظرگاه‌هاي هجويري و غزالي در باب «رؤيت» (بر اساس دو متنِ كشف المحجوب و سوانح العشاق)، عرفان اسلامی، ش 37، صص 13-27.
پورجوادی، نصرا.
.
.
(1385) آشنایان ره عشق، با همکاری اسفندیار محمودرضا، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
------------- (1387) نقد کتاب ماه فلسفه؛شماره 7، صص23-28.
تهرانی، میرزا جواد (1395) عارف وصوفی چه می گویند، تهران، آفاق.
جهانگیری، محسن (1390) محیی الدین ابن‌عربی چهره برجسته عرفان اسلامی، چاپ ششم، تهران، دانشگاه.
حق‌شناس، علی محمد (1387) «مولانا وحافظ دوهمدل یا دو همزبان»، نقدادبی، سال1، ش2، صص 11-28.
خزاعی فرد، علی (1392) «بررسی حکایات عرفانی ازجهت صدق وکذب»، نامه فرهنگستان، ش 13/1، صص 45-64.
رحیمی، روح ا.
.
(1389) سیر اندیشه‌‌های عرفان زاهدانه در متون فارسی منثور (از آغاز تا سده ششم هجری)، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، رساله دکترای تخصصی، استاد راهنما بیات، محمدحسین، استاد مشاور محمدحسن حایری.
سبحانی تبریزی، جعفر (1391) شیعه درگذر تاریخ، حاشیه‌نویس بینش، عبدالحسین، تهران، موسسه فرهنگی هنری مشعر.
سروش، عبدالکریم (1388) قمارعاشقانه شمس ومولانا، تهران، موسسه فرهنگی صراط.
طباطبایی، محمدحسین (1382) شیعه: مذاکرات و مکاتبات پروفسور هانری کربن با علامه سید محمدحسین طباطبایی، تهران، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.
عسگری، سیدمرتضی (1387)عبدالله سبا ودیگر افسانه‌های تاریخی، جلد1، مترجم فهری زنجانی، احمد، سردارنیا محمد، قم، .
ناشر دانشکده اصول دین.
----------------- (1391) یکصدوپنجاه صحابه ساختگی، ج1، مترجم سردارنیا، محمد، قم، موسسه علمی فرهنگی علامه عسکری.
عطارنیشابوری، فریدالدین محمدبن ابراهیم (1905م) تذکره الاولیا، مصحح نیکلسن، رینولد، مقدمه علامه قزوینی، محمدبن عبدالوهاب، چاپ لیدن.
عظیمی یان چشمه، الهه (1393) «تحلیل معنا شناسیک و ریخت‌شناسیک جدل گونه‌های هجویری»، نشریه گوهر گویا، سال 8، ش 105، صص 19-58.
فرکلاف، نورمن (1379) تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان فاطمه شایسته، پیران و دیگران، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.
فیض الاسلام اصفهانی، علی نقی(1379) ترجمه نهج‌البلاغه، گردآورنده شریف رضی، محمد بن حسین، تهران، موسسه چاپ و نشر تاليفات فيض الاسلام.
نصر، سیدحسین (1379) «شکوفایی حکمت صوفیانه ابن‌عربی در قرن هفتم»، ترجمه و تحقیق امینی محمد هادی، نشریه کتاب ماه دین، ش 38 و39، صص12-36.
نیکلسن، رینولد الین (١٣58) تصوّف اسلامي و رابطه انسان و خدا، ترجمه شفیعي کدکني، محمد رضا، تهران، توس.
هجویری، علی بن عثمان (1384) کشف المحجوب مقدمه وتعلیقات عابدی محمود، تهران، امیرکبیر.
یثربی، سید یحیی (1381) «امام محمد غزالی و خردورزی و دین‌داری»، نشریه ذهن، ش11و12، صص1-14.