کنش‌پذیری و کنشگری زنانِ رمان طوبا و معنای شب
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس
کلید واژه: طوبا و معنای شب, تحلیل گفتمان انتقادی, تجدد, کنش‌پذیری, کنشگری.,
چکیده مقاله :
در رمان طوبا و معنای شب، رویارویی سنت و تجدد در تاریخ معاصر ایران در نسبت با وضعیت و موقعیت زنان، مرکز توجه قرار گرفته است. در این مقاله، شخصیتهای زن این رمان و به خصوص شخصیت اصلی آن یعنی طوبا از منظر عاملیت و کنشگری یا انفعال و کنش‌پذیری در تعامل با سنت تحلیل شدهاند و نشان دادهایم که در جریان رشد زن، میل به خودمختاری سوژه و کنشگری در وجود او از طریق فرایندهای آموزش و تنبیه سرکوب میشود. این مقاله به حوزه تحلیل انتقادی گفتمان تعلق دارد. در اینجا آراء سیمون دوبووار در کتاب جنس دوم، مبنای نظری قرار گرفته و تحلیلهای متنی به روش زبانشناسی نقشگرا انجام شده است. یافتههای مقاله نشان میدهد در این رمان جفت تقابلی کنشگری (عاملیت) و کنش‌پذیری (انفعال)، در تناظر با دوگانه سنت و تجدد بازنموده شده و فرایندی که بووار آن را «انفعالِ آموخته» مینامد، توسط عاملان سنت، در نهادهای اجتماعی مختلف که مهمترین آنها خانواده است، در وجود زن از کودکی نهادینه میشود. همچنین، تحلیلهای متنی گویای آن است که این انفعال به بهترین وجه در سطح زبان متن نیز تجلی یافته است.
In the novel "Tubaa and Manaay-e shab", the confrontation of tradition and modernity in the contemporary history of Iran in relation to the status of women is in the focus.In this paper, the female characters of this novel,especially the novel’s heroine, Toubaa, have been analyzed from the perspective of agency or passivity in relation with tradition andit has been shown that the desire for women autonomy and activism is suppressed through the processes of education and punishment.This paper is in the field of critical discourse analysis and its theoretical framework has been driven from Simone de Beauvoir’s views on femininity in her book, "The Second Sex", and the textual analysis has been done based on systemic-functional linguistics.The achievements of this research show that in this novel the contrasting pair of agency and passivity is represented in relation to the duality of tradition and modernity,and the process that Beauvoir calls "learned passivity" is institutionalized in the existence of women from childhood by the agents of tradition, in various social institutions, the most important of which is the family.Also, textual analysis indicates that this passivity has been best reflected in the language of the text.
آفاری، ژانت (1377) انجمن‌های نیمه سری زنان در نهضت مشروطه، ترجمه جواد یوسفیان، تهران، نشر بانو.
بووار، سیمون دو (1380) جنس دوم، ترجمه قاسم صنعوی، ویرایش دوم، تهران، توس.
پارسی‌پور، شهرنوش (1367) طوبا و معنای شب، تهران، اسپرک.
ریمون کنان، شلومیت (1387) روایت داستان: بوطیقای معاصر، ترجمه ابوالفضل حری، تهران، نیلوفر.
زواریان، زهرا (1370) تصویر زنان در ده سال داستان‌نویسی انقلاب اسلامی، تهران، امیرکبیر.
صابر، زینب و نادر شایگانفر (1394) «بررسی تطبیقی تأثیرپذیری رمان طوبا و معنای شب از رمان صدسال تنهایی با تأکید بر درونمایه جدال سنت و مدرنیته»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 39، 153-182.
صابرپور، زینب (1393) «جنس دوم به عنوان مبنایی نظری برای تحلیل فمینیستی ـ انتقادی گفتمان»، جستارهای نوین ادبی، دوره 47، شماره 1، 27-50.
علایی، مشیت (1369) «اسطوره زن، تحلیل فلسفی طوبا و معنای شب از شهرنوش پارسی‌پور»، کلک، شماره 1.
فیاض، ابراهیم و رهبری، زهره (1385) «صدای زنانه در ادبیات معاصر ایران»، زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، سال 4، شماره 4.
کاظمی نوایی، ندا و فرزان سجودی و مهبود فاضلی و فرهاد ساسانی (1394) «از یقین به تردید: تحول وجهنمایی قهرمان رمان طوبی و معنای شب از دیدگاه نشانهشناسی اجتماعی»، نقد ادبی، سال هشتم، شماره سی و دو، 133-154.
کاظمی نوایی، ندا و مهبود فاضلی و فرزان سجودی (1395) «مناسبات مکانی و بازتولید کلیشههای جنسیتی: تناظر دنیای ذهنی و دنیای عینی در رمان طوبی و معنای شب»، پژوهشنامه زنان، سال هفتم، شماره چهار، 47-65.
گلشیری، هوشنگ، (1378) باغ در باغ، تهران، نیلوفر.
گوهرین، کاوه (1369) «نگاهی به طوبا و معنای شب»، ادبستان، شماره 6.
میرعابدینی، حسن (1377) صدسال داستان نویسی در ایران، تهران، چشمه (دوره چهارجلدی).
هلیدی، مایکل و رقیه حسن (1395) زبان، بافت و متن: جنبههایی از زبان در چشماندازی اجتماعی ـ نشانهشناختی، تهران، علمی.
یاوری، حورا (1384) «ناهمزمانی داستان و انسان»، آزما، شماره 31.
--------- (1388) داستان فارسی و سرگذشت مدرنیته در ایران، تهران، سخن.
یورگنسن، ماریان و فیلیپس، لوئیز (1389) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، تهران، نی.
Afary, Janet (2009) Sexual Politics In Modern Iran, Cambridge: Cambridge University Press.
Fairclough, N. (1992) Discourse and Social Change, London: Polity Press.
Talattof, Kamran (2000) The Politics of Writing in Iran: A History of Modern Persian Literature, Syracuse, New York: Syracuse University Press.