نمود مؤلّفه‌های ناتورالیستی در آثار داستانی دفاع مقدّس (مطالعۀ موردی: «زمستان 62» و «سفر به گرای 270 درجه»)
محورهای موضوعی : پژوهش‌های ادبیات کلاسیک ایرانمحبوبه بانی‌مهجور 1 * , منوچهر اکبری 2
1 - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران
2 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران، ایران
کلید واژه: ادبیّات داستانی, دفاع مقدّس, ناتورالیسم, اسماعیل فصیح, احمد دهقان.,
چکیده مقاله :
ناتورالیسم، مکتبی ادبی است که رفتارها، گرایش‌ها و افکار انسان‌ها را برخاسته از غرایز درونی و امیال طبیعی می‌داند. طبق نظریۀ ناتورالیست‌ها، تمام واقعیّت‌ها و پدیده‌های موجود در طبیعت در دایرۀ معارف علمی قرار دارد و با قوانین علوم طبیعی قابل توجیه است. به عبارت دیگر ناتورالیسم، فرمول کاربرد علم جدید در ادبیّات است. ناتورالیسم در ادبیّات بر جنبه‌های توارث، محیط، تقدیر محتوم، مشاهدۀ زندگی به دور از آرمان‌گرایی و نفی مسائل ماورایی تأکید دارد و در این راه به ترسیم جزئیات -عموماً- زشت و ناخوشایند می‌پردازد. ناتورالیسم ادبی از طریق ترجمۀ آثار ادبی صدر مشروطه به این طرف در حوزۀ داستان‌نویسی فارسی وارد شد و نویسندگانی مانند صادق چوبک، صادق هدایت، احمد محمود، محمد مسعود، اسماعیل فصیح و... را تحت تأثیر قرار داد. بررسی آثار ادبیّات داستانی دفاع مقدّس، حاکی از وجود برخی از مؤلّفه‌های برجستۀ ناتورالیسم مانند عینیّت‌گرایی، بدبینی، سیاه‌اندیشی، شرح مبسوط فجایع جنگ، کاربرد کم‌سابقۀ برخی از تعابیر غیر مرسوم دربارۀ رزمندگان، توجّه به علم فیزیولوژی و... در شماری از اینگونه آثار است. این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با کمک منابع کتابخانه‌ای، برخی از شاخصه‌های ناتورالیسم را در دو رمان «زمستان 62» از اسماعیل فصیح و «سفر به گرای 270 درجه» از احمد دهقان واکاوی نموده است. نتیجۀ بررسی با توجّه به شواهد متنی نشان می‌دهد که در این دو اثر، برخی از مؤلّفه‌های ناتورالیستی نمود بارزی دارد. می‌توان گفت که آنچه آثار ناتورالیستی را از سایر نوشته‌ها متمایز می‌نماید، در این دو رمان قابل شناسایی است.
Naturalism is a literary perspective that considers the behaviors, attitudes and thoughts of humans originated from inner instincts and natural urge. According to the theory of naturalists, all the facts and phenomena in nature are in the field of scientific knowledge and can be justified by the laws of natural sciences.in the other words, naturalism is the formula for the application of modern science in literature.Naturalism emphasizes aspects of inheritance, environment, definitive fate, see life away from idealism and negating supernatural issues in literature,and in this way draws details which are generally ugly and disgusting. After the constitution, literary naturalism entered the field of Persian fiction through the translation of literary works and influenced writers such as SadeghChobak, SadeghHedayat, Ahmad Mahmoud, Mohammad Masoud, Ismail Fasih, etc.Examining the literary works of holy defense shows the existence of some prominent elements of naturalism such as objectivism, pessimism, black thinking, extensive description of war disasters, rare use of some unconventional expressions about warriors, attention to the science of physiology, and so on taht are seen in some of such works.This research has analyzed some of the characteristics of naturalism in the two novels "Zamestan 62" by Ismail Fasih and "Safar be Geray-e 270 Darajeh" by Ahmed Dehghan using a descriptive-analytical method and with the help of library sources.The result of the investigation based on the textual evidence shows that some naturalistic elements are prominent in these two works.It can be said that what distinguishes naturalistic works from other writings can be identified in these two novels.
اسداللهی، خدابخش و ایمان مهری بیگدیلو (1398) «سبک¬شناسی داستان‌های اسماعیل فصیح»، فصلنامۀ بهار ادب، سال دوازدهم، شمارۀ دوم، شمارۀ پیاپی (44)، صص 253-272.
پارسی‌نژاد، کامران (1384) جنگی داشتیم، داستانی داشتیم، تهران، صریر.
ثروت، منصور (1390) آشنایی با مکتب‌های ادبی، چاپ سوّم، تهران، علم.
حنیف، محمّد (1386) جنگ از سه دیدگاه، تهران، صریر.
حسن‌زاده میرعلی، عبدالله (1388) سیر ناتورالیسم در ایران، سمنان، دانشگاه سمنان.
خادمی‌کولایی، مهدی و نسیم حسن‌پور ایلالی (1397) «بررسی جلوه‌های ناتورالیسم در ادبیّات داستانی جنگ (مورد پژوهی: احمد دهقان)»، نشریۀ ادبیّات پایداری، سال دهم، شمارۀ 18، صص 121-148.
دهقان، احمد (1393) سفر به گرای 270 درجه، چاپ بیستم، تهران، سورۀ مهر.
رادفر، ابوالقاسم و عبدالله حسن‌زادۀ میرعلی (1383) «نقد و تحلیل وجوه تمایز و تشابه اصول کاربردی مکتب‌های ادبی رئالیسم و ناتورالیسم»، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، سال اول، شمارۀ 3، صص 29-44.
سلیمانی، بلقیس (1380) تفنگ و ترازو (نقد رمان‌های جنگ)، تهران، روزگار.
سیّدحسینی، رضا (1389) مکتب‌های ادبی، جلد 1، چاپ شانزدهم، تهران، نگاه.
شریفیان، مهدی و فرامرز رحمانی (1392) «تحلیل عناصر ناتورالیستی در داستان‌های محمود دولت‌آبادی»، فصلنامۀ ادب فارسی، دورۀ سوم، شمارۀ 1 (پیاپی 11)، صص 148-168.
شوهانی، علیرضا (1389) «سیری در رمان جنگ دهۀ 60»، مجلۀ تاریخ ادبیّات، شمارۀ 3/65، صص 153-171.
صادقی شهپر، رضا و سیما پورمرادی (1392) «یک گام به سوی بومی‌گرایی: نقد داستان‌های اسماعیل فصیح، حرکت از ناتورالیسم به سوی رئالیسم»، فصلنامۀ پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، دورۀ دوم، شمارۀ 29، صص 173-199.
فصیح، اسماعیل (1396) زمستان 62، چاپ نهم، تهران، ذهن‌آویز.
فورست، لیلیان و دیگران (1376) ناتورالیسم، ترجمۀ حسن افشار، چاپ دوّم، تهران، مرکز.
مقالات سمینار بررسی رمان جنگ (1373) بنیاد جانبازان انقلاب اسلامی، تهران.
میرصادقی، جمال (1380) ادبیّات داستانی و صادق چوبک، یاد صادق چوبک، به کوشش علی دهباشی، تهران، ثالث.
میرعابدینی، حسن (1380) نوشتن از اعماق مردم، یاد صادق چوبک، به کوشش علی دهباشی، تهران، ثالث.
------------ (1386) فرهنگ داستان‌نویسان ایران از آغاز تا امروز، تهران، چشمه.
------------ (1387) صد سال داستان‌نویسی ایران، جلد 2، چاپ پنجم، تهران، چشمه.