تحلیل روش‌شناختی مسئلۀ تأثیر و تأثر ادبی در سخن و سخنوران فروزانفر
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایراناحمد خاتمی 1 , مریم مشرف الملک 2 , اعظم سعادت 3 *
1 - دانشگاه شهید بهشتی
2 - دانشگاه شهید بهشتی
3 - ادبیات و علوم انسانی
کلید واژه: نقد ادبی نقد نفوذ بینامتنیت فروزانفر «سخن و سخنوران»,
چکیده مقاله :
همزمان با طرح آرای باختین دربارۀ «منطق مکالمه» در اوایل قرن بیستم که مقدمۀ وضعِ نظریۀ بینامتنیت توسط ژولیا کریستوا در دهۀ 60 میلادی گردید، بدیع‌الزمان فروزانفر در تألیف سخن‌وسخنوران، رویکردی انتقادی پدید آورد که بعدها عبدالحسین زرین‌کوب مبانی نظری آن را ذیل عنوان «نقد نفوذ» در کتاب نقد ادبی تبیین کرد. این پژوهش می‌کوشد چگونگی عملکرد فروزانفر را در ایجاد روشی منسجم برای بیان تأثیر و نفوذِ صوری و محتوایی در شعر فارسی تبیین کند و ضمن مقایسۀ آن با روش «نقد نفوذ»، آن را به‌مثابه یک رویکرد انتقادی مستقل معرفی نماید. فروزانفر با دخل و تصرف در مبحث کهن سرقات ادبی، آن را به ابزاری کارآمد و کاربردی برای توصیف چگونگی تأثیرگذاری‌های ادبی در شعر فارسی تبدیل کرد و با وجود فاصله از خاستگاه نظری بینامتنیت، مفاهیمی مشابه با آن را در تحلیل روابط ادبی در شعر و تعیین نقش و جایگاه شاعران در بستر تاریخ به‌کار برد.
At the same time with Bakhtin's (1895-1975) drafting, in the early twentieth century, about "Logic of conversation” that provided the basis for the theory of Intertextuality in the 60s by Julia Christova(1941- ), Badiozzaman Forouzanfar(1899-1970) created a critical approach in writing of Sokhan-O-Sokhanvaran (printed 1929-1933) that later Abdolhossein Zarrinkoob in his literary Criticism book referred to it as "Criticism of influence" (printed 1959). This study seeks to explain Forouzanfar's attempt in creating a coherent way of expressing the efficacy and influence in form and content in Persian poetry and to compare it with “criticism of influence”, introducing it as an independent critical approach. Forouzanfar, maneuvering on the old topic of plagiarism, changed it into an effective and practical tool to describe literary influences in the Persian poetry, and despite the distance from the theoretical origins of intertextuality, he applied similar concepts in analyzing literary relationships in poetry and determining the role and position of poets in the context of history.
آلن، گراهام (1389) بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، چاپ سوم، تهران، مرکز.
احمدی، بابک (1370) ساختار و تأویل متن، نشانه¬شناسی و ساختارگرایی، 2 جلد، تهران، مرکز.
جاحظ، ابی¬عثمان عمرو بن بحر (1938م) الحیوان، تحقیق و شرح عبدالسلام هارون، 3 جلد، مصر، مطبعۀ مصطفی البابی الحلبی و اولاده.
دبیرسیاقی، سید محمد (1386) تقریرات استاد بدیع‌الزمان فروزانفر در شعبۀ زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران (1320 تا 1322 شمسی) دربارۀ تاریخ‌ادبیات ایران، تهران، خجسته.
رادویانی، محمدبی ¬عمر (1380) ترجما‌ن البلاغه، تصحیح و حواشی و توضیحات احمد آتش، به کوشش توفیق سبحانی و اسماعیل حاکمی، تهران، مؤسسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران.
زرین‌کوب، عبدالحسین (1346) شعر بی‌دروغ شعر بی‌نقاب، شامل بحث در فنون شاعری، سبک و نقد شعر فارسی با ملاحظات تطبیقی و انتقادی راجع به شعر قدیم و شعر امروز، تهران، علمی.
------------------ (1361) نقد ادبی، جست¬وجو در اصول و روش‌ها و مباحث نقادی با بررسی در تاریخ نقد و نقادان، 2 جلد، چاپ سوم، تهران، امیرکبیر.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1375) شاعری در هجوم منتقدان، نقد ادبی در سبک هندی پیرامون شعر حزین لاهیجی، تهران، آگه.
----------------------- (1390) «درگذشت فروزانفر»، مجلۀ بخارا، شمارۀ 84، صص131-137.
شمس قیس رازی، محمدبن¬قیس (1388) المعجم فی معاییر اشعار العجم، تصحیح محمدبی عبدالوهاب قزوینی و تصحیح مجدد مدرس رضوی و تصحیح مجدد سیروس شمیسا، تهران، علم.
ضیف، شوقی (1393) تاریخ و تطور علوم بلاغت، ترجمۀ محمدرضا ترکی، چاپ سوم، تهران، مرکز تحقیق و توسعۀ علوم انسانی (سمت).
فروزانفر، بدیع‌الزمان (1380) سخن و سخنوران، چاپ پنجم، تهران، خوارزمی.
نامور مطلق، بهمن (1386) «ترامتنیت مطالعۀ روابط یک متن با دیگر متن‌ها»، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی، شماره 56، صص 83-98.
همایی، جلال‌الدین (1394) فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ سی و سوم، تهران، سخن- هما