تحلیل توازن آوایی در غزلیات «سلطان ولد»
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
زینب تاجیک
1
(دانشگاه بوشهر)
وحید علی بیگی سرهالی
2
(دانشگاه ارومیه)
کلید واژه: توازن آوایی سلطان ولد شعر کلاسیک غزل موسیقی شعر,
چکیده مقاله :
موسیقی شعر عامل جذابیت متون نظم است. این عامل در غزل‌های «سلطان ولد» جلوهای دیگر دارد که با عنوان توازن آوایی در قالب یادشده، نمود چشمگیری یافته است. شاعر با استفاده از توازن کمی در مبحث وزنی و استفاده از وزن‌های مختلف، چاشنی ضرب و آهنگ غزل‌های خود را افزایش داده است. سلطان ولد به کمک وزن دوری، جذبه و شور خاصی به غزل می بخشد، تا جایی که بیشترین بسامد وزن دوری را در استفاده از وزن تند و ضربی این قالب شعری مشاهده می کنیم. وی در کاربرد توازن آوایی کیفی، به انواع تکرار دست می زند و با تکرار انواع صامت و مصوت‌های زبان فارسی، سعی در زیباسازی غزل هایش نموده است که استفاده وی از مصوت بلند «آ» از بسامد بالایی برخوردار است و از مصوت کوتاه «-ُ» در زمینه تکرار، کمترین بهره را برده است. سلطان ولد با استفاده از تکرار واکه و همخوان ها در آغاز و پایان واژگان، جلوهای آهنگین به اشعارش می بخشد که این بهره گیری شاعر از انواع تکرار در جایگاه قافیه از نمود بیشتری برخوردار است. بنابراین می‌توان گفت که سلطان ولد با بهره گیری از انواع توازن در بخش هم صدایی و هم‌حروفی با رعایت انواع همخوان‌ها، موسیقی خاصی به غزل هایش بخشیده است که در زمینه های مختلف قابل بررسی است. این پژوهش با روش تحلیلی- توصیفی صورت گرفته، که ابتدا مباحث توازن آوایی را در غزل‌های سلطان ولد شناسایی کرده، سپس ضمن تحلیل هر یک از آنها، بسامد هر کدام را در قالب نمودارها و جداول مشخص نموده ایم.
The music of poetry is what makes the verse interesting. This factor is manifested in a unique way in Sultan Walad Ghazals, which is highly represented in the phonetic balance. The poet has increased the variety in rhythm using quantitative balance regarding metric features and using different meters. Sultan Walad has created special kind of rapture and fascination in his Ghazals using the cyclic meter in a way that cyclic meter is most frequent in the fast rhythms of this kind of poem. In the application of qualitative phonetic balance, he uses repetition, and by repeating different Persian vowels and consonants he has increased the aesthetic feature of his Ghazals. The long vowel /a/ is very frequent while /o/ is the least frequent vowel in his use of repetition. Sultan Walad has created rhythmic aspects in his poems by the application of vowel and consonant repetition while the most frequent repetition is in the initial consonant and the least frequent is the repetition of the initial vowel and consonant. The poet's use of repetition is more obvious in the rhyme. Therefore, it can be said that Sultan Walad has created a special kind of music in his Ghazals using different kinds of balance, regarding same sounds (including consonants), and same letters which can be studied from different aspects. An analytical-descriptive method is used in this research through which we have identified phonetic balance in Sultan Walad’s Ghazals, and in addition to analyzing each, we measured and showed the frequencies using charts and tables.
آقاحسيني حسين و اسراالسادات احمدي (1388) بررسی موسیقی شعر رودکی «متن شناسی ادب فارسی دانشگاه اصفهان»، تابستان، دوره 45، شماره 2، صص 19- 34.
اسداللهي، مينا (1388) موسيقي شعر در ديوان هوشنگ ابتهاج، پايان¬نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، به راهنمايي: ناصر عليزاده خياط، دانشگاه تربيت معلم، تبريز.
الیوت، تی، اس (1375) برگزیده آثار در قلمرو نقد ادبی، ترجمه و تألیف دکتر سید محمد دامادي، چاپ سوم، تهران، علمی.
باقری، مهری (1375) مقدمات زبان¬شناسی، تهران، قطره.
بلخی، بهاءالدین محمد (سلطان ولد) (1363) مولوی دیگر، مقدمه استاد سعید نفیسی و تصحیح اصغر ربانی، جلد1، تهران، کتابخانه سنایی.
---------------------------- (1376) ولدنامه، تصحیح جلال¬الدین همایی، به اهتمام ماهدخت بانو همایی، تهران، هما.
---------------------------- (1376) انتهانامه، مقدمه و تصحیح و تعلیق محمدعلی خزانه‌دارلو، تهران، روزنه.
تاجیک، زینب (1397) بررسی توازن واژگانی در صد غزل سلطان¬ ولد «پنجمین همایش متن پژوهی ادبی، نگاهی تازه به سبک شناسی، بلاغت، نقد ادبی».
تودوردف، تزوتان (1392) نظریه ادبیات، متن‌هایی از فرمالیست‌های روس، ترجمه عاطفه طاهایی، تهران، دات.
ثمره، یدالله (1394) آواشناسی زبان فارسی، تهران، مرکز دانشگاهی.
خرمشاهی، بهاءالدین (1385) حافظ¬نامه، چاپ شانزدهم، تهران، علمی و فرهنگی.
خرمشاهی، بهاالدین و مظاهر مصفا (1387) موسیقی شعر حافظ، قم، مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.
رضایی، فاطمه (1387) بررسی موسیقی اشعار فریدون مشیری، پایان نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، به راهنمایی محسن ذوالفقاری، دانشگاه اراک.
ریچاردز، ای.
ا (1375) اصول نقد ادبی، ترجمه سعید حمیدیان، تهران، علمی و فرهنگی.
سلطاني كوهبناني، حسن (1373) زيبايي¬شناسي در غزليات سعدي، پايان¬نامه كارشناسي ارشد زبان وادبيات فارسي، به راهنمايي تقي وحيديان كاميار، دانشگاه شهيد چمران اهواز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1384) موسیقی شعر، چاپ هشتم، تهران، آگه.
-------------------- (1387) ویژگی¬های عروضی سلطان ولد، «مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم» شماره 62، صص7-15.
پاییز شمیسا، سیروس (1381) نگاهی تازه به بدیع، چاپ سیزدهم، تهران، فردوس.
صفوی، کورش (1394) از زبان¬شناسی به ادبیات، جلد اول: نظم، چاپ پنجم، تهران، سوره مهر.
طوسی، خواجه نصیرالدین (1369) معیارالاشعار، به اهتمام جلیل تجلیل، تهران، جامی.
فرشيدورد، خسرو (١٣٨٤) دستور مفصل امروز، تهران، سخن.
فروتن، حسین (1349) مقدمه¬ای بر حافظ، تهران، مؤسسه مطبوعاتی عطایی.
قویمی، مهوش (1383) آواها و القاها (رهیافتی به شعر اخوان ثالث)، تهران، هرمس.
محمدزاده صدیق، حسین (1395) سلطانولد، فرزندی زیر سایه پدر، تهران، تک درخت.
نجفی، ابوالحسن (1395) وزن شعر فارسی (درس¬نامه)، به همت امید طیب¬زاده، تهران، نیلوفر.
نفیسی، سعید (1338) مقدمه بر دیوان بهاءالدین سلطان ولد، ج 1، تهران، کتاب¬فروشی رودکی.
نقوي، نقيب (1376) بررسی موسیقی شعر در شاهنامه فردوسی، پایان¬نامه دكتري زبان و ادبیات فارسی، به راهنمايي محمدرضا شفيعي كدكني، دانشگاه فردوسي مشهد.
وحیدیان کامیار، تقی (1369) وزن و قافیه شعر فارسی، چاپ دوم، تهران، مرکز دانشگاهی.
همایی، جلال¬الدین (1394) فنون بلاغت و صناعات ادبی، چاپ سی و سوم، تهران، سخن.