خوانش هرمنوتيكي- بينامتني بیتی از دیوان حافظ بر مبناي نظريۀ بينامتني «مايكل ريفاتر»
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
دکتر سید علی قاسم‌زاده
1
(ادبیات و علوم انسانی)
علی اکبر فخرو
2
کلید واژه: شعر حافظ هرمنوتيك بینامتنیت هيپوگرام مايكل ريفاتر,
چکیده مقاله :
این جستار بر آن است تا با تكيه و تأكيد بر بیت «از حیای لب شیرین تو ای چشمة نوش/ غرق آب و عرق اکنون شکری نیست که نیست»، لايه‌هاي معنايي پنهان متن را بر اساس رویکرد تحليل هرمنوتيكي- بینامتنی مورد نظر «مايكل ريفاتر» واکاوی نماید. اساس رويكرد هرمنوتيكي ساختارگرايانة ريفاتر بر اين اصل استوار است كه وجوه بينامتني شعر، به كمك نادستوري‌ها (قاعده‌گريزي‌هاي ادبي) در گذر از سطح اوليۀ معنا (خوانش خطي) به سطح زيرين و ژرف ساخت شعر (خوانش غيرخطي) آشكار مي‌شود. به عقيدة او، تلميح يا نقل قول، هيپوگرامي است كه پيشتر در متني ديگر به فعليت رسيده است و در متن حاضر به سبب نوع خوانش مخاطب، بازيابي و دلالت‌هاي آن كشف مي‌گردد. از نتایج كاربست چارچوب نظري ريفاتر برمي‌آيد كه ماتريس انديشة حافظ در اين بيت، غنايي و رمانتيك است و هيپوگرام آن نيز كاملاً همسو و متناظر با معيارهاي آن ماتريس بنا شده است. خواننده در فرايند خوانش، از سطح بينامتنيت آشكار به منظومة خسرو و شيرين نظامي (هيپوگرام كليشه‌اي و توصيفي)، با ياري هيپوگرام‌هاي پيش فرض و معناييِ ذهن خويش، به كشف لايه‌هاي معنايي زيرين متن رهنمون مي‌شود. در واكاوي زيرساخت معنايي متن، گويا حافظ با استفاده از تمام ظرفيت‌هاي معناآفريني ايهام و جادوي مجاورت واژگان، در پي بازنمايي نوع مخاطبه و معاشقه با محبوب آرماني خويش است.
This article emphasizes and focuses on this verse: “O sweet fountain! from the modesty of thy sweet lip (the stream of divine grace), Now, steeped in water and sweat (of toil of search), a piece of sugar (the illusory beloved)-- is not, that is not” to review hidden semantic layers of text based on Hermeneutic-Intertextual analysis approach of Michael Riffaterre. The basis of this Hermeneutic structuralist approach of Riffaterre is that Intertextual aspects of poem will be unlocked by help of non-grammars (literary non-normalities) passing through first layer of meaning (linear reading) to underlying and deep structure level of poem (non-linear reading). In his view, allusion or quotation is a hypogram which is activated previously in another text and current text is discovered due to the kind of reading of audience, recovery and its implications. The result of applying theoretical framework of Riffaterre is that Hafiz intellectual matrix in this verse is lyric and romantic and its hypogram is totally congruent and correspondent with criteria of this matrix. Reader uncovers hidden underlying layers of text from obvious Intertextual level of Khosru and Shirin poem of Nizami (Cliché and descriptive hypogram) with help of presuppositions and his mind meaning hypograms. It seems Hafiz wants to represent the kind of communication and love affair with his ideal beloved through deconstructing semantic substructure of text by using all capacities of meaning-creation of ambiguity and magic of lexical collocations.