بررسی و تحلیل ساختار ردیف و قافیه در شعر حافظ از منظر بسامد نسبی ساخت و الگوی هجایی
محورهای موضوعی : پژوهش‌های ادبیات کلاسیک ایران
مهرزاد منصوری
1
(دانشگاه شیراز)
کلید واژه: حافظ ردیف قافیه الگوی هجایی نسبت ساخت هجایی,
چکیده مقاله :
استخراج مؤلفه‌هایی برای تعیین سبک فردی نویسنده، از جمله مواردی است که می‌تواند اضهارنظرها دربارۀ سبک نویسنده را دقیق تر و بیشتر بر اساس پارامترهای قابل اندازه گیری نشان دهد. یکی از این پارامترها می تواند بررسی بسامد نسبی ساختاری خاص باشد. در این باره بررسی ساختار هجایی ردیف و قافیه می‌تواند مؤثر باشد. به این منظور این پژوهش کوشیده است تا با بررسی بسامد ساخت و الگوی هجایی ردیف و قافیه در اشعار حافظ، میزان استفاده این شاعر بزرگ را از هر یک از ساخت‌های هجایی زبان فارسی در ردیف و قافیه و همچنین چینش این ساخت‌ها در هر یک از الگوهای هجایی بررسی کند. این پژوهش نشان می‌دهد که نسبت ساخت هجا در شعر حافظ با زبان طبیعی فارسی تاحدودی هماهنگی دارد. به لحاظ الگوی هجا، شاعر از الگوهای بسیار متنوعی استفاده کرده است. به لحاظ بسامد الگوهای به کار گرفته شده نیز الگوهای متفاوت از بسامدهای متفاوتی برخوردارند. هر چند شاعر در الگوی تک-هجایی رغبتی به استفاده از هجای باز نشان نداده است، در الگوهای چندهجایی به خوبی از این هجا استفاده کرده است. این پژوهش نشان می‌دهد که شاعر در استفاده از برخی از الگوها با محدودیت‌هایی مواجه است که از آن جمله می‌توان به استفاده نکردن از الگوهایی که با cvcc آغاز می‌شوند در الگوهای دو هجایی اشاره کرد. این پژوهش همچنین نشان می‌دهد که در کاربرد هر یک از ساخت‌ها در مجموع الگوها، ساخت cv بر دو ساخت cvc و cvcc برتری یافته است. به لحاظ میانگین کاربرد هر یک از ساخت‌های سه گانه در مجموع هجاهای ردیف و قافیه، هجای cv در رتبه اول و هجاهای cvc و cvcc در جایگاه‌های بعد قرار دارند که هم به لحاظ رتبه و هم بسامد نسبی با زبان گفتاری و نوشتاری همراهی می‌کند.
Extracting components to determine the author's personal style is one of the things that can show the author's style more accurately and better based on measurable parameters. One of these parameters is the study of the relative frequency of a particular structure. In this regard, the study of the syllabic structure of the row and rhyme can be effective. For this purpose, this research has tried to determine the frequency of construction and the syllabic pattern of rows and rhymes in Hafez's poems. The study also aims to examine the extent to which Hafez uses each of the syllable structures in the row and rhyme and the arrangement of these structures in each syllable pattern. This research shows that the ratio of syllable construction in Hafez's poetry is somewhat in harmony with the natural Persian language. In terms of syllable pattern, the poet has used a wide variety of patterns. In terms of frequency, the patterns used also have different frequencies. Although the poet has shown no interest in using open syllables in the one-syllable pattern, he has used this syllable well in multi-syllable patterns.This study shows that the poet has limitations in using some patterns, such as not using patterns that start with cvcc in two-syllable patterns. This study also shows that in the application of each of the constructions in total patterns, the construction of cv is superior to the constructions of cvc and cvcc. In terms of the average use of each of the three constructions in all row and rhyme syllables, cv syllables are in the first place and cvc and cvcc syllables are in the next positions, which in terms of both rank and relative frequency is accompanied by spoken and written language.
اسلامی، محرم و دیگران (1392) «نظام آوایی زبان فارسی در آیینه آمار»، مجله زبان و زبان-شناسی، دوره پنجم، شماره 18، صص 65-90.
بوبان، نگار (1388) «بررسی آوایی ریتم در پایه واژگان، شعر و نثر فارسی رسمی»، پژوهش‌های زبان‌شناسی، سال اول، شماره 1، صص 101-122.
حافظ، شمس¬الدین محمد (1374) دیوان حافظ، به اهتمام محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران، زوار.
ذوالفقاری، ندا (1392) بررسی و تحلیل ساخت واجی و هجایی دختران ایرانی، پایان¬نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1376) موسیقی شعر، تهران، آگاه.
ضیاء مجیدی، لیلا و امید طبیب¬زاده (1390) «بررسی وزن اشعار عامیانه فارسی بر اساس نظریه وزنی»، مجله ادب¬پژوهی، شماره 16، صص 59-79.
طالبیان، یحیی و مهدیه اسلامیت (1384) «ارزش چندجانبه ردیف در شعر حافظ»، فصل¬نامه پژوهش‌های ادبی، شماره 8، صص 8-30.
-------------------------- (1388) «بررسی نقش موسیقیایی قافیه در شعر حافظ»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، شماره 25 (پیاپی 22)، بهار، صص 116- 139.
طبیب¬زاده، امید (1388) «ساخت وزنی تکیه واژه در زبان فارسی»، پژوهش‌های زبان¬شناسی، شماره 1، صص 63-78.
طیب، سید محمدتقی (1383) «برخی از ساختارهای دستوری گونه شعر زبان فارسی»، دستور (ویژه‌نامه فرهنگستان)، شماره 1، صص 65-78.
منصوری، مهرزاد (1388) نظام بسامدی واج‌ها در زبان فارسی، ایلام، دانشگاه ایلام.
------------- (1389) «تحلیل بسامدی هجا در اسامی زنان و مردان در ایران»، مجله پژوهش‌های زبان¬شناسی، سال دوم، شماره 1، صص 81-96.
موسوی تربتی، سعید (1346) بسامد کاربرد واج‌ها در زبان فارسی نوشتاری، تهران، دانشگاه تهران.
یزدانی، سوسن و مسعود روحانی (1392) «بررسی دو عامل موسیقیایی وزن و ردیف در غزلیات حافظ و امیر خسرو دهلوی»، نشریه تخصصی سبک¬شناسی نظم و نثر، سال ششم، شماره 2، صص 439-456.
Cluff, M. S., & Luce, P. A. (1990) Similarity neighborhoods of spoken two syllable words، Retroactive effects on multiple activation. The Journal of the Acoustical Society of America, 87 (S1), S125-S126.
Gerken, L. (1994) A metrical template account of children's weak syllable omissions from multisyllabic words. Journal of child language, 21 (3), 565- 584.
Hussain, S., 1997, Phonetic Correlates of Lexical Stress in Urdu, Unpublished Ph.D.dissertation, Northwestern University, IL,USA.
Kenstowicz, M. (1994) Phonology In Generative Grammar, Blackwell Publications.
Lee, G. G., Cha, J., & Lee, J. H. (2002) Syllable-pattern-based unknown-morpheme segmentation and estimation for hybrid part-of-speech tagging of Korean. Computational Linguistics, 28 (1), 53-70.
Nazar, N. (2002) Syllable Templates in Urdu Language. Annual Report of Center for Research in Urdu Language Processing (CRULP) .
Thangthai, A., Hansakunbuntheung, C., Siricharoenchai, R., & Wutiwiwatchai, C. (2006) Automatic syllable-pattern induction in statistical Thai text-to- phone transcription. In Ninth International Conference on Spoken Language Processing.
Zec. D. (2007) The syllable. In The Cambridge Handbook of Phonology. Ed. Paul de Lacy. Cambridge, Cambridge University Press.