ديدگاه‌هاي سنايي دربارة ابليس
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
فریده داودی مقدم
1
(دانشگاه شاهد)
کلید واژه: ابليس سنايي سجده شريعت عزازيل غزل كبر دفاع از ابليس,
چکیده مقاله :
در تاريخ تصوف گروهي از عارفان به دليل ستايش‌هايي كه بر خلاف اهل شريعت از ابليس كرده‌اند، مدافع او محسوب مي‌شوند، كساني چون حلاج، عين القضات همداني، احمد غزالي، خرقاني و ... از اين گروه‌اند دفاعيّاتي كه در اين زمينه مطرح شده است حول دو محور اصلي امر و ابتلا و اعتقاد به عبادت عاشقانه و شهود عارفانه دور مي‌زند. سنايي غزنوي با غزل منتسب به وي با اين مطلع: با او دلم به مهر و مودت يگانـه بـود سميرغ عشق را دل من آشيانـه بـود ظاهراً در اين گروه از عرفا جاي مي‌گيرد. هدف اين پژوهش پاسخ به اين مسئله است كه با توجه به ديدگاه‌هاي غالب سنايي در آثارش دربارة ابليس، آيا واقعاً مي‌توان او را در گروه عارفان ستايشگر ابليس جاي داد يا در صحت انتساب اين غزل به وي بايد شك و ترديد روا داشت؟ با جمع‌بندي رئوس مطالب و تحليل ابياتي كه سنايي در توصيف ابليس در حديقه، ديوان و مثنوي‌هاي خويش آورده است، مي‌توان به اين نتيجه رسيد كه مضمون اين غزل خارج از حوزة فكري، نوع نگرش و بينش عرفاني سنايي است؛ اما از آنجايي كه اين غزل تقريباً‌در همه نسخه‌هاي موجود در ديوان سنايي وجود دارد، نمي‌توان به صراحت نظر داد كه اين غزل از سنايي نيست و بهتر است در صحت انتساب آن به سنايي شك كرد.
In the history of mysticism, some mystics for their praise of Eblis (satan) are known as defenders of satan. People like Hallaj, Aeinol-Ghozat Hamedani, Ahmand Al-Ghazali, Kharaghani and so, have defended Satan in two following ways. One, because of putting it in trial by God (ebtela) and the other, because of deep devotion and intuition of Satan. Sanaaei Ghaznavi with his following ode (ghazal) is considered to be one of those Satan defenders: با او دلم به مهر و مودت يگانه بود سيمرغ عشق را دل من آشيانه بود The aim of this research is to put light on this problem, whether we are able to consider Sanaaei as a Satan defender with referring to only an ode (Ghazal) which is attributed to him, whereas he has got many other poems against Satan. So, whether we are right to consider him as a pro-Satan or anti-Satan with referring to his texts and verses which are collected in his Masnavis, Diwan and Hadigahtol-Haghigheh. With surveying his texts, we are coming to know that Sanaaei could not be considered as Satan defender, but, on the other hand this ode also is expressed in all his manuscripts.