کارکرد سرنویس‌های نسخۀ فلورانس در بازنویسی داستان‌های شاهنامه
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
نیلوفرسادات عبدالهی
1
(مدرس دانشگاه تهران، دانش آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران)
کلید واژه: بازنویسی شاهنامه سرنویس نسخۀ فلورانس ساختار داستان,
چکیده مقاله :
برای اینکه داستان‌های کهن ادبی برای مخاطب امروزی جذاب و قابل درک باشند، باید به زبانی ساده و روان نقل گردند. فرآیند نقل این روایات به زبان امروز باید با رعایت اصولی صورت می‌گیرد که دو محور اصلی دارند: نخست، حفظ ساختار داستان و سبک صاحب اثر، سپس همخوانی با زبان و درک مخاطبان. در همین باره بازنویسی و بازگردان داستان‌های شاهنامه به نثر، علاوه بر در نظر داشتنِ سطح مخاطب، به شناختی از سبک و بیان فردوسی نیاز دارد. از سویی به خلاصه و ساده سازی داستان‌ها باید توجه داشت. هر یک از بازنوشت‌های شاهنامه، درجاتی از تلخیص و حذف مطالب داستانی یا جلوه‌های هنری دارند. ولی حذف برخی بخش‌ها به ساخت اصلی داستان آسیب می زند و هنر فردوسی در سرایش داستان‌ها را نیز برای مخاطب آشکار نمی‌کند. برای حفظ این نکات و انتقال هرچه کامل‌تر داستان به مخاطبان می‌توان از روش‌های مختلفی بهره برد. نظر به پیوند سرنویس‌های شاهنامه با ساختار داستان، پیشنهاد ما در این مقاله بهره گرفتن از نسخه‌های شاهنامه با محوریت سرنویس‌های آنهاست. به عنوان مصداقی قابل توجه، به نسخۀ فلورانس که قدیم‌ترین نسخۀ در دسترس از شاهنامه است پرداخته‌ایم و ضمن نقد برخی مشکلات در بازنویسی این اثر، راهکارهایی برای بازنویسی دقیق‌تر ارائه داده‌ایم.
Ancient literary stories must be told in a simple and fluent language in order to be compelling and comprehensible to today's audience. The process of narrating these tales in contemporary language should be in accordance with the principles that have two main axes: First, maintaining the structure of the story and the style of the author, and second, its conforming to the audience’s language and understanding. In this regard, rewriting and returning the stories of Shahnameh to prose, in addition to paying attention to the level of the audience, also requires knowledge about Ferdowsi's style and expression. On the other hand, attention should be paid to summarizing and simplifying stories. Each of the Shahnameh's rewrites has some degrees of summarizing and omitting story or artistic effects. But the omission of some sections damages the original structure of the story, does not reveal Ferdowsi's art in composing stories for the audience. There are several ways to convey these points and the story to the audience as completely as possible. Considering the linkage of the Shahnameh headers with the structure of the story, our suggestion in this article is to use this manuscripts of the Shahnameh based on their headings. As a notable example, we have used the Florence version, which is the oldest available version of the Shahnameh and while reviewing some of the problems in rewriting this work, we have provided solutions for more accurate rewriting.
انصاری، پریا و عبدالحسین فرزاد (1397) «ارائۀ شاخص‌های مطلوب بازنویسی و داستان‌گزینی آثار حماسی در ادبیات کودک و نوجوان با تأکید بر شاهنامۀ فردوسی»، پژوهشنامۀ ادبی حماسی، شماره 26، پاییز و زمستان، صص 13-50.
پایور، جعفر (1376) «بازآفرینی قصه‌های کهن و ادبیات داستانی معاصر»، چیستا، شماره 138 و 139، اردیبهشت، صص 736-740.
--------- (1379) «سیری در بازنویسی‌های معاصر از ادب کهن، 1- شاهنامه»، کتاب ماه کودک و نوجوان، شماره 38، آذر، صص 14-22.
--------- (1388) بازنویسی و بازآفرینی در ادبیات، به کوشش فروغ¬الزمان جمالی، تهران، کتاب‌دار.
جلالی، مریم (1393) شاخص‌های اقتباس در ادبیات کودک و نوجوان، نگاهی نو به بازنویسی و بازآفرینی به انضمام فهرست صدسالۀ اقتباس از شاهنامه در ادبیات کودک و نوجوان، تهران، طراوت.
خالقی مطلق، جلال (1386) یادداشت‌های شاهنامه، جلد 9-11، تهران، مرکز دایره¬المعارف بزرگ اسلامی.
---------------- (1397) گل¬رنج‌های کهن، برگزیدۀ مقالات دربارۀ شاهنامۀ فردوسی، به کوشش علی دهباشی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار و سخن.
ذبیح‌نیا عمران، آسیه (1393) بازنویسی و بازآفرینی در ادبیات کودک و نوجوان، تهران، فدک ایساتیس.
ذبیحی، معصومه (1392) «کودک و داستان‌های فکری در شاهنامه»، فلسفه و کودک، سال اول، شماره 1، صص 49-58.
صالحی، آتوسا (1386) قصه‌های شاهنامه، فرود و جریره، بیژن و منیژه، بهرام و گردیه، تصویرگر: نیلوفر میرمحمدی، جلد 4-6، چاپ ششم، تهران، افق.
فردوسی، ابوالقاسم (1386) شاهنامه، به تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران، دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دستنویس کتابخانۀ ملی فلورانس، به نشان Ms.
Cl.
III.
24 (G.
F.
3) مورخ 614/1217 (تا پایان کیخسرو) فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دستنویس کتابخانۀ بریتانیا در لندن، به نشان Add.
21.
103 مورخ 675/1276.
فردوسی، ابوالقاسم، شاهنامه، دستنویس کتابخانۀ بریتانیا در لندن، به نشان Add.
18188 مورخ 891/1486.
کریم‌زاد، مریم (1384) بازآفرینی مهجور؛ بازنویسی معدود، تأثیر شاهنامه در ادبیات کودکان (بازنویسی و بازآفرینی‌های شاهنامه برای کودکان و نوجوانان)، استاد راهنما: یدالله جلالی، دانشگاه یزد، دانشکدۀ ادبیات، زمستان.
مقدم، مریم و دیگران (1391) «بررسی وضعیت انتشار داستان‌های بازنویسی¬شده از شاهنامه و مثنوی برای کودکان و نوجوانان از سال 1369 تا 1389»، کتاب ماه کودک و نوجوان، شماره 184، صص 56-68.