تحلیل بسترهای بلاغت در آثار سعدی و تعمیم‌پذیری آن در زبان و ادبیات فارسی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
فرهاد محمدی
1
(دانشگاه شهید مدنی آذربایجان)
کلید واژه: بلاغت زبان فارسی ساختِ نحوی اغراض بلاغی آثار سعدی,
چکیده مقاله :
برای درکِ بلاغت زبان فارسی و کشف و شناساییِ قواعد و اصول آن، لازم است که از مطالعه و تحلیل ساخت های نحویِ آن شروع کرد. از این طریق مشخّص می شود که ساخت های نحوی در حالتِ عادی و خنثی چه نظم و ترتیبی دارند و در موقعیت‌هایی که القای غرضِ بلاغی و معنای خاصی مدّنظر است، چه تغییراتی پیدا می کنند؛ زیرا ساخت نحوی که همان چگونگیِ نظم و ترتیب اجزاست، بر اساسِ معنا و اغراضِ بلاغی شکل می گیرد. هر نوع «تغییر در جایگاه دستوری و معمولی اجزا»، «دگرگونی در صورتِ جمله ها» و هرگونه «حذف یا اضافه ای» که در کلام صورت می گیرد، ناشی از اغراض بلاغی است. این مقاله با تکیه بر سخن سعدی به عنوانِ نمونۀ بارز بلاغتِ زبان فارسی، به بررسی مهم-ترین بسترهای بلاغت در نحوِ زبان فارسی می پردازد که انتقالِ معنا و القای اغراضِ بلاغی از طریق آنها صورت می گیرد. هدف از این پژوهش، شناسایی بستر های کلان و کلّیِ نحو زبان فارسی در القای اغراض بلاغی است که هر کدام از آنها می تواند مصداق های زیادی را شامل شود. همچنین سعی بر این است تا نشان داده شود که معمولاً با هر کدام از این ظرفیت ها، چه معانی و اغراض و مقاصدی بیان می شود. نتیجۀ کار نشان می دهد که «جابه جایی اجزای کلام»، «تغییر در ساخت و صورت جمله ها» و «افزایش و کاهش نحوی»، ظرفیت هایی هستند که برای بیان اغراض بلاغی در نحو زبان فارسی کاربرد دارند.
In order to understand the rhetoric of the Persian language and to discover its rules and principles, it is necessary to study and analyze its syntactic structures. By this manner, the order of syntactic structures in normal status can be recognized the changes that happen due to rhetorical purposes could be distinguished; because the syntax structures, which are the various orders of the components, are forming according to meaning and rhetorical purposes. Any kind of "change in the grammatical position of the components", "change in sentence form" and any "deletion or addition" in the word are the result of rhetorical purposes. This article focuses on Sa'di's work as a prominent example of Persian rhetoric, examining the most important fields of rhetoric through which the transfer of meaning and the induction of rhetorical goals take place. The purpose of this research is to identify the general fields of Persian language syntax in inducing rhetorical goals, each of which can include many instances. It also attempts to show what meanings and purposes are usually expressed with each of these capacities. The results show that "displacement of word components", "change in structure and formation of sentences” and "syntactic increase and decrease" are the main means used to express rhetorical purposes in Persian syntax.
جبری، سوسن و پرند فیاض¬منش (1389) «کارکردهای زیبایی¬شناسی پیش¬آیی فعل در غزل سعدی»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 18، صص 113-141.
جرجانی، عبدالقاهر (1368) دلائل الاعجاز فی القرآن، ترجمۀ سید محمد رادمنش، مشهد، آستان قدس رضوی.
حمیدیان، سعید (1383) سعدی در غزل، تهران، قطره.
خلیلی¬ثابت، مسعود و بابک دبیر (1392) مباحثی در دستور از دیدگاه زبان¬شناسی، رشت، دانشگاه گیلان.
دبیرمقدم، محمد (1392) پژوهش¬های زبان¬شناختی فارسی، چاپ چهارم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
درزی، علی و وحید صادقی (1393) تعیین همبستگی¬های نحوی و آوایی در ساختِ ارتقایی و مبتداسازی در زبان فارسی، تهران، دانشگاه تهران.
رضانژاد، غلامحسین (1367) اصول علم بلاغت در زبان فارسی، تهران، الزهراء.
سعدی، مصلح¬الدین (1394) غزل¬های سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ دوم، تهران، سخن.
--------------- (1384الف) بوستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ هشتم، تهران، خوارزمی.
--------------- (1384ب) گلستان سعدی، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، چاپ هفتم، تهران، خوارزمی.
--------------- (1389) کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ پانزدهم، تهران، امیرکبیر.
شفیعی¬کدکنی، محمدرضا (1376) موسیقی شعر، چاپ پنجم، تهران، آگه.
-------------------- (1391) رستاخیز کلمات، چاپ سوم، تهران، سخن.
شمیسا، سیروس (1381) معانی، چاپ هفتم، تهران، میترا.
صالحی، فاطمه (1386) «علم معانی و دستور نقش¬گرای هلیدی»، کتاب ماه ادبیات، شماره 8، پیاپی 122، صص 32-41.
کزازی، میرجلال¬الدین (1373) معانی، چاپ سوم، تهران، مرکز.
ناتل خانلری، پرویز (1374) تاریخ زبان فارسی، چاپ پنجم، تهران، سیمرغ.