تحلیل ریخت‌شناختی قصّة سلیمان(ع) در ترجمة تفسیر طبری
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
مرتضی حیدری
1
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور )
کلید واژه: قرآن سلیمان(ع) ترجمة تفسیر طبری پراپ ریخت‌شناسی,
چکیده مقاله :
در پژوهش حاضر قصّة سلیمان(ع) که از شناخته شده ترین قصّه‌های دینی در جهان است و در ترجمة تفسیر کهن طبری هم روایت شده، بر پایة نظریّة ریخت‌شناسی «پراپ» ارزیابی شده است. در این قصّه، شمارگان شخصیت ها و خویش کاری های آنها با چارچوب نظریّة پراپ و تبصره های نظریّة او، همخوانی بسیار نزدیکی داشته و هر سه حرکت قصّه، حرکت هایی از گونة نخست الگوهای حرکتی شش گانة پراپ را نمایش داده اند. از آنجا که نظریّة پراپ بر پایة مقایسة ساختار قصّه های پریان روسی سامان پذیرفته و به شاخ و برگ های کمّیت زای قصّه ها چندان توجّهی نداشته، در مطالعة قصّه ای از ردة قصّه های قرآنی نیز سودمند واقع شده است. حوادثی که در قصّة سلیمان(ع) اتّفاق افتاده، بسیار مشابه حوادث قصّه‌های پریان است و نویسنده را بر آن داشته تا دادوستد های تاریخی میان این دو قصه را نتیجه گیری کند.
In this research the story of Solomon (pbuh), one of the well-known religious stories in the world that has also been narrated in Tarjomeh-ye Tafsir-e-Tabari (Persian translation of Tabari’s commentary of Quran) is analyzed and evaluated based on Propp’s morphology of the Folktale. The number of characters and their functions in this story are in accordance with the framework and notes of Propp’s model, and all of the three movements of the story have displayed the patterns suggested as the first of the sextet movement patterns of this model. Since Propp’s theory has been organized by studying the structures of the Russian fairy tales and pays less attention to cumulative embellishments in the tales, it is proved to be useful in studying Quranic stories. The events happened in Solomon (pbuh) story, are too similar to fairy tale events and based on that the author came to the conclusion that there is historical intertextual relationship between them.
قرآن کریم.
اسپور، دنیس (1383) انگیزة آفرینندگی در سیر تاریخی هنر¬ها، ترجمة امیر جلال¬الدین اعلم، تهران، نیلوفر و دوستان.
استاجی، ابراهیم و سعید رمشکی (1392) «تحلیل ریخت¬شناسی داستان سیاوش بر اساس نظریّة ولادیمیر پراپ»، فصلنامة متن¬شناسی ادب فارسی، سال 5، شمارة 3، صص 37-52.
اسکولز، رابرت (1379) درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیّات، ترجمۀ فرزانه طاهری، تهران، آگاه.
---------- (1387) عناصر داستان، ترجمة فرزانه طاهری، چاپ سوم، تهران، مرکز.
الیاده، میر¬چا (1387) مقدّس و نامقدّس، ترجمة نصرالله زنگویی، چاپ دوم، تهران، سروش.
ایشانی، طاهره (1389) «ریخت¬شناسی قصّة خیر و شر بر اساس نظریّة پراپ»، فصلنامة تخصّصی زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 3، صص 29-41.
براهنی، رضا (1368) قصّه¬نویسی، چاپ چهارم، تهران، البرز.
پراپ، ولادیمیر (1371) ریشه¬های تاریخی قصّه¬های پریان، ترجمۀ فریدون بدره¬ای، تهران، توس.
------------ (1386) ریخت¬شناسی قصّه¬های پریان، ترجمۀ فریدون بدره¬ای، چاپ دوم، تهران، توس.
پروینی، خلیل و هومن ناظمیان (1387) «الگوی ساختارگرایی ولادیمیر پراپ و کاربردهای آن در روایت¬شناسی»، دو فصلنامة پژوهش زبان و ادبیّات فارسی، شمارة 11، پاییز و زمستان، صص 183- 203.
ترجمة تفسیر طبری (1356) جمعی از علمای ماوراء¬النّهر، به کوشش حبیب یغمایی، ج5، چاپ دوم، تهران، توس.
تمیم¬داری، احمد (1390) فرهنگ عامه، تهران، مه کامه.
تودوروف، تزوتان (1382) بوطیقای ساختار¬گرا، ترجمة محمّد نبوی، چاپ دوم، تهران، آگه.
حق¬شناس، علی¬محمّد و پگاه خدیش (1387) «یافته¬هایی نو در ریخت¬شناسی افسانه¬های جادویی ایران»، فصلنامة دانشکدة ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه تهران، سال 59، شمارۀ 186، تابستان، صص 27-39.
روحانی، مسعود و محمّد عنایتی قادیکلایی (1387) «بررسی قصّه¬های دیوان در شاهنامة فردوسی»، فصلنامة متن¬شناسی ادب فارسی، دورة 47، شمارة 9، صص 105-122.
-------------------------------- (1388) «بررسی ریخت¬شناسی داستان بیژن و منیژة فردوسی بر اساس نظریّه ولادیمیر پراپ»، فصلنامة زبان و ادبیّات فارسی، دورة 17، شمارة 66، صص 119-143.
ژنت، ژرار (1388) «ساخت¬گرایی و نقد ادبی»، ترجمة محمود عبادیان، در: ساخت¬گرایی، پساساخت‌گرایی و مطالعات ادبی، به کوشش فرزان سجودی، چاپ دوم، تهران، سوره¬مهر، صص 149- 157.
صادقی، علی¬اشرف (1386) «ترجمة تفسیر طبری»، در: دانشنامة زبان و ادب فارسی، ج2، به سرپرستی اسماعیل سعادت، تهران، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 312-319.
عهد عتیق: کتاب‌های شریعت یا تورات بر اساس کتاب مقدس اورشلیم (1393) ترجمة پیروز سیّار، تهران، هرمس.
فرای، نورتروپ (1379) رمز کل: کتاب مقدّس و ادبیّات، ترجمة صالح حسینی، تهران، نیلوفر.
گاردنر، هلن (1387) هنر در گذر زمان، ویراسته هورست دلاکروا و ریچارد ج.
، ترجمة محمّد¬تقی فرامرزی، چاپ نهم، تهران، آگاه و نگاه.
میرصادقی، جمال (1383) داستان و ادبیّات، تهران، آیة مهر.
-------------- (1388) واژه¬نامة هنر داستان¬نویسی (ویراست دوم)، چاپ دوم، تهران، کتاب مهناز.
-------------- (1390) ادبیّات داستانی، چاپ ششم، تهران، سخن.
میرصادقی، میمنت (1388) واژه¬نامة هنر شاعری، چاپ چهارم، تهران، کتاب مهناز.
نیوا، ژرژ (1373)، «نظری اجمالی بر فرمالیسم روس»، ترجمة رضا سیّدحسینی، مجلۀ ارغنون، شمارۀ 4، صص 17-25.
ولک، رنه (1388) تاریخ نقد جدید، ترجمة سعید ارباب¬شیرانی، ج7، تهران، نیلوفر.
یاحقی، محمّد¬جعفر (1386) فرهنگ اساطیر و داستان¬واره¬ها در ادبیّات فارسی، چاپ دوم، تهران، فرهنگ معاصر.
یوسفی¬نکو، عبدالمجید (1389) «ریخت¬شناسی داستان پیامبران در تفسیر طبری و سورآبادی» دو فصلنامة کاوش¬نامة زبان و ادبیّات فارسی، دورة 11، شمارة 21، پاییز و زمستان، صص 113-142.
Bertens, Hans (2001) Literary Theory: the Basics, London & NewYork, Routledge.
Carter, David (2006) Literary Theory, Herts, Pocket Essentials.
Hale, Dorothy J. (ed.) (2006) The novel: an Anthology of Criticism and Theory, 1900 – 2000, Blackwell Publishing Ltd.
Kenan, R. Shlomith (2008) Narrative Fiction, 2nd ed, London & NewYork, Routledge.
Peck, John & Coyle, Martin (2002) Literary Terms and Criticism, 3rd ed, NewYork, Palgrave Macmillan.