جریان دینی در رمان فارسی پس از انقلاب اسلامی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
داوود شادلو
1
زينب صابرپور
2
(دانشگاه تربیت مدس)
کلید واژه: رمان فارسی ادبیات دینی جریان‌شناسی ادبیات انقلاب اسلامی,
چکیده مقاله :
در ادبیات داستانی معاصر، پس از انقلاب و تحت تأثیر آن، جریانی در داستان‌نویسی پدید آمد که تلاش کرد ثبت ارزش‌های دینی و مذهبی به مثابة فضیلت‌های انسانی را در دستور کار خود قرار دهد. هدف این پژوهش، کاوش در فراز و فرودها و دگرگونی‌های این جریان، ضمن در نظر گرفتن تنوع و تکثر در میان آثار و نویسندگان متعلق به آن بوده است. در این پژوهش، پانزده اثر داستانی از سه دورة زمانی شامل دوران انقلاب اسلامی، دورة سازندگی و دورة اصلاحات، به صورت هدفمند و برای ارائة تصویری همه‌جانبه از کوشش‌های نویسندگان ایرانی برای خلق رمان‌های دینی انتخاب و تحلیل شده است. در بررسی این رمان‌ها، برای تحلیل متن آثار و نیز تبیین نسبت آنها با بافت تاریخی، اجتماعی و سیاسی‌شان از روش‌های تحلیل گفتمان با تأکید بر مؤلفه‌های روایی استفاده شده است. در نگاهی کلی به این سه دهه می‌توان در خلق آثار متعلق به جریان دینی، روندهایی کلی و متناسب با گفتمان‌های غالب سیاسی و اجتماعی مشاهده کرد. در دهة شصت، نویسندگان نوقلمی به جرگة داستان‌نویسان پیوستند که قاطبه آنها را جوانان پرشور انقلابی تشکیل می‌دادند. انقلاب، جنگ و ارزش‌های حاکم بر آنها، اصلی‌ترین مضامین آثار این نویسندگان جوان را تشکیل می‌دهد و در غالب آثار آنها، بینش دینی متأثر از گفتمان سیاسی حاکم است. در دورة دوم، رمان‌های دینی انواع بیشتری از موضوع‌ها و مخاطبان را هدف می‌گیرد و می‌کوشد بینش خود را در قالب‌های متنوع‌تر و جدیدتری عرضه نماید. رمان‌های دورة سوم، دربردارندة توجه جدی نویسندگان به شکل قالب هنری برای انعکاس درونمایه منطبق با رویکرد و جهان‌نگری نویسندگان است.
In contemporary fiction, a new trend in story writing emerged after revolution. Its agenda was to record the religious values as human virtues. This research aims at investigating the ups and downs and changes in this trend while the diversity and multiplicity of the writers and the works have also been considered. In this research, 15 stories of three different time periods including Islamic revolution, reconstruction and reforms have been chosen and analyzed in a targeted way to illustrate all the aspects of Iranian writers’ efforts in writing religious novels. In doing so, in order to analyze the texts and explain their relation to historical, social and political contexts, methods introduced in discourse analysis have been used with a focus on narrative components. An overview of novels in these three decades shows the general trends related to the main political and social discourses. In 1980’s, some first time novelists mostly consisted of sensational revolutionary young writers published their novels. Revolution, war and the related values were the main themes in these writers’ works, and in most of their works, religious insights have been affected by the dominant political discourse. In the second period, religious novels targeted more diverse themes and audiences, and tried to communicate their insights in a more diverse and novel ways. In the third period, the writers paid more serious attention to the artistic form for reflecting the themes which match the writers’ worldviews and approaches.