تحلیل و نقد کاربرد فتح و فتوح و فتح باب در متون عرفانی ادب فارسی
محورهای موضوعی : پژوهشهای ادبیات کلاسیک ایران
منظر سلطانی
1
(دانشگاه خوارزمی،دانشکده ادبیات و زبانها)
حسین علیقلی‌زاده
2
کلید واژه: فتح فتوح فتح باب عرفان متون ادب فارسی,
چکیده مقاله :
برای فهم هرچه بهتر ادب فارسی، شناخت اصطلاحات عرفانی از ضروریات است؛ چرا که عرفان و اندیشه عرفانی جان مایه ادب فارسی است. از جمله اصطلاحات عرفانی، فتح و فتوح و فتح باب است که به‌صورت گسترده ای در متون گوناگون کاربرد داشته است. در این پژوهش با توجه به معانی مختلفی که در جستجو و بررسی کاربرد «فتح و فتوح و فتح باب» از متون استخراج شده، سیر تطور فکری و معنایی تفاسیر و تأویلات عرفانی در این مورد را از بدو پیدایش آن تا مرحله اوج و کمال و باز افول آن از نظر شخصیت های برجسته عرفانی و ادبی به‌صورت خلاصه نشان می‌دهیم. اصطلاحات «فتح» و «فتوح» و «فتح باب» در بعضی جاها به جای یکدیگر به کار رفته و گاهی یکی از آنها به جای هر سه اصطلاح به کار رفته است. با مطالعه امهات متون عرفانی و تحلیلی که از «فتح و فتوح» و «فتح باب» به دست آمده است، باید گفت که اصطلاح «فتح» از واژه‌های قرآنی است که عرفا و ادبا آن را از قرآن أخذ کرده، معانی مختلف تأویلی و تفسیری بر آن حمل کردند. نهال معنا و مفهوم عرفانی این اصطلاحات که از آبشخور قرآن سر برآورده بود، در گذر زمان به‌صورت درختی تنومند و پربار با شاخ و برگها و میوه های رنگارنگ در آثار عرفانی ادب فارسی جلوه کرد و در نزد مولانا به کمال خود رسید.
To better understand the Persian literature, knowing mystical expressions is necessary because the mysticism and mystical thought is the spirit of Persian literature. Expressions such as “Fath”, “Fotuh” and Fath-e-bab have been frequently used in different literary works. In this research, regarding their various meanings, looked up in literary texts, we will briefly follow the changes in the meanings and interpretations of the expressions “Fath”, “Fotuh” and Fath-e-bab” through distinguished mystical and literary works from the beginning to their growth and again their descend. In some works, “Fath”, “Fotuh” and Fath-e-bab have been used interchangeably, or one has been used for the others. The word “Fath” was originally taken from the Qur’an by mystics and literati and turned to a loaded remark. In fact, the various significances of these mystical expressions originated from the words of Qur’an as seeds which gradually became a fruitful tree of huge foliage in the works of Mowlana.